KWALON - Volume 13, Issue 3, 2008

De bijdrage van Harry van den Berg en Ineke Graumans in dit nummer gaat over sociale categorisering en dan vooral over dichotome categorisering: een verzameling dingen of mensen of activiteiten wordt opgedeeld in, meestal twee, elkaar uitsluitende categorieën waarvan meestal de ene gewenst (respectievelijk goed, mooi, aantrekkelijk enzovoort) is en de andere ongewenst (respectievelijk slecht, lelijk, onaantrekkelijk enzovoort). In het besproken geval gaat het om de manier waarop kinderen de schoolpopulatie opdelen in 'wel om mee te spelen' en 'niet om mee te spelen'. De keuze van de terminologie die de kinderen daarbij hanteren, is vrijwel onbereflecteerd, maar kan wel grote gevolgen hebben voor de structuur en de leefbaarheid van de school voor kinderen die in de ene of de andere categorie worden ondergebracht. Etnografische onderzoekers nemen dergelijke veldcategorieën meestal met een zekere graagte over, juist omdat zij het participanten-perspectief van binnenuit (emic) willen laten zien.

Samenvatting

De manier waarop vakliteratuur wordt gebruikt in kwalitatief onderzoek, alsmede het tijdstip waarop, zijn fundamentele onderzoeksdilemma's.De gefundeerde theoriebenadering staat kritisch tegenover het gebruik van vakliteratuur.Het gebruik van vakliteratuur brengt gevaren met zich mee, onder andere omdat de onderzoeker zich alleen zou kunnen richten op die zaken waarvan hij uit de literatuur heeft begrepen dat ze relevant zijn.Bestaande vakliteratuur gebruiken brengt ook kansen met zich mee. Het helpt bijvoorbeeld het onderzoek richting te geven door handvatten te bieden voor het ontwikkelen van de voorlopige vraag en het verschaffen van conceptuele helderheid.De keuze voor het wel of niet gebruiken van vakliteratuur en voor de manier waarop dient te worden bevraagd en geëxpliciteerd in zowel de onderzoeksopzet, het lopende onderzoek als het eindproduct.

Tummers en Karsten schrijven een compact, helder en genuanceerd verhaal over het gebruik van vakliteratuur in kwalitatief onderzoek. Zij wijzen op het in de loop der jaren ontstane verschil van mening hierover bij Glaser en Strauss, de grondleggers van de gefundeerde-theoriebenadering. Zij begonnen ruim veertig jaar geleden met het ontwikkelen van een alternatief voor de overwegend kwantitatieve benaderingen in de sociale wetenschappen, de methodenstrijd was geboren. Intussen is het al lang not done meer elkaar dwars te zitten over het gebruik van kwantitatieve of kwalitatieve benaderingen en we kunnen slechts met weemoed terugdenken aan de tijd dat we met modder smeten. De keuze voor een onderzoeksmethode laten we afhangen van de vraagstellling. Soms is het goed om te tellen, soms ook voldoet een rijke belevingsbeschrijving en soms gaan een en ander uitstekend samen; een beetje saai allemaal, maar wel waar. Het was voor uw recensent destijds dan ook een verademing dat de founding fathers elkaar in de haren vlogen. Het spreekt dat ik mezelf al vlot tot het Glaser-kamp rekende: dat spaarde een hoop leeswerk vooraf. Wat is immers het geval: Glaser vindt dat de theorie rechtstreeks moet oplichten uit de verzamelde data, Strauss is gaan vinden dat vakliteratuur daarbij tijdens de beginanalyse al wel een beetje mag helpen. Volgens Glaser treedt Strauss het inductieprincipe zo met voeten.

Toen ik in 1984 mijn proefschrift over de gefundeerde-theoriebenadering verdedigde, was een van de vragen van de oppositie: dus je hoeft helemaal geen literatuur te lezen? Het is een van de hardnekkigste misverstanden rond de GT-benadering dat de onderzoeker zomaar open begint en inductief het walhalla bereikt waar de nieuwe theorieën in de schappen liggen. Ik wist wie die vraag stelde en waarom, zodat ik in mijn antwoord duidelijk naar voren kon laten komen dat de onderzoeker voortdurend met literatuur bezig is, maar dan wel literatuur in brede zin!

Zijn we wat betreft het gebruik van vakliteratuur in kwalitatief onderzoek, zoals Frank Hendriks (2007) het zegt, de methodenstrijd voorbij? De reflecties van Fred Wester en Karel Mulderij doen op z'n minst vermoeden van niet. De strijd duurt voort, al wordt er niet meer met modder gesmeten. De vraag is dan misschien niet meer zo zeer óf we vakliteratuur moeten gebruiken, maar nog wel wanneer en hoe we deze moeten gebruiken. Dat laat bovendien onverlet dat we kritisch moeten zijn op de manier waarop we vakliteratuur gebruiken. Als wij de jonge promovendus daarbij hebben kunnen helpen, en ook de wandelende bibliotheken onder ons nog eens kritisch naar het gebruik van vakliteratuur in eigen onderzoek hebben kunnen laten kijken, dan hebben wij ons doel bereikt.

Harvey Sacks, die vooral bekend is als grondlegger van de conversatie-analyse, heeft daarnaast in de jaren zeventig van de vorige eeuw ook de basis gelegd voor een veelbelovende theoretisch-methodische benadering van sociale categorisering: Membership Categorization Analysis (MCA) (Sacks 1979, 1992). Die benadering heeft lange tijd weinig aandacht gekregen, maar staat sinds de jaren negentig van de vorige eeuw opnieuw in de belangstelling. Een belangrijk doel van kwalitatief onderzoek is het reconstrueren van de belevingswereld van mensen en groepen. MCA is een methode die daar bij uitstek geschikt voor is (Lepper, 2000). De belangrijkste redenen daarvoor zijn dat MCA gebaseerd is op een strikt participantgerichte (emic) benadering van alledaagse gesprekken en dat het een zeer systematische werkwijze presenteert.

Op 1 januari 2006 vond er een fundamentele beleidswijziging plaats binnen het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF). Geregistreerde fysiotherapeuten zijn vanaf die datum niet meer verplicht deel te nemen aan een Intercollegiaal Overleg Fysiotherapie (IOF). Participeren in een IOF levert hun weliswaar punten op voor het register van de beroepsgroep, maar zij mogen nu zelf weten of ze deelnemen. De wijziging heeft grote gevolgen gehad, want liefst zesduizend IOF-leden hebben hun lidmaatschap opgezegd. Het huidige aantal actieve IOF-leden schommelt rond de tienduizend. Sommige IOF's zijn verdwenen, andere werden samengevoegd.

'Whereas it may be true that a picture is worth a thousand words, this is only the case if the picture is taken in a particular way and is then properly analysed.'

Volgens Abma en Widdershoven wordt onze huidige samenleving door een onderhandelingscultuur gedomineerd. Dokters en onderwijzers worden niet meer vanzelfsprekend als deskundigen beschouwd. Ook wetenschappers worden niet zomaar als autoriteit geaccepteerd. Mensen hechten in het dagelijkse leven steeds meer waarde aan ervaringskennis en persoonlijke verhalen.

Beste Jasmijn,

Geachte mevrouw Abma en heer Widdershoven,

De hedendaagse internationale ster aan het firmament van de gefundeerde-theoriebenadering heet Kathy Charmaz. Deze voormalige student van zowel Glaser als Strauss leverde in het verleden al bijdragen over de gefundeerde-theoriebenadering aan verschillende handboeken en encyclopedieën, waaronder twee edities van Denzin en Lincolns Handbook of qualitative research (2000, 2005). Nu is van haar hand Constructing grounded theory verschenen, een boek waarin de gefundeerde-theoriebenadering op eigenzinnige wijze wordt gereconstrueerd.

Voor kwalitatieve onderzoekers is het altijd een grote uitdaging de grote hoeveelheid opgedane kennis om te zetten in een goed artikel of boek. De auteurs van het boek Composing Qualitative Research, Karen Golden-Biddle en Karen Locke, beloven in het begin van dit werk dat ze een vernieuwende blik op het schrijfproces zullen presenteren. Daarnaast bieden zij verschillende inzichten en strategieën om onderzoek gepubliceerd te krijgen.

Op 26 juni organiseerde de Universiteit voor Humanistiek een afscheidssymposium voor Adri Smaling. Een van Smalings grootste kwaliteiten als docent was naar mijn ervaring dat hij diepgaande wetenschappelijke inzichten combineerde met een groot gevoel voor humor en anekdotisch vermogen. Hij legde de methodologie van wetenschappelijk onderzoek niet alleen zeer helder uit, maar wist ook een passie over te brengen. Wetenschappelijk onderzoek stelt hoge eisen en kent veel valkuilen, maar is vooral ook leuk, je mag erdoor geraakt worden. Een goede wetenschapper is niet alleen objectief, maar juist ook betrokken. Tijdens het afscheidssymposium stond Smalings oratie, die tevens zijn afscheidsrede was, centraal: Dialoog en empathie in de methodologie (Smaling, 2008). Hierna geef ik eerst een samenvatting van Smalings oratie en vervolgens een samenvatting van de verschillende sprekers op het afscheidssymposium: dr. Wim Wardekker, dr. Coyan Tromp en prof. dr. Ruud Kaulingfreks.

Het platform KWALON roept docenten op om in overleg met vakgroep/afdelingsgenoten doctoraal scripties/master's theses/licentiaattheses voor te dragen voor de KWALON Scriptieprijs 2008.