2004
  1. Home
  2. A-Z Publications
  3. Taal en Tongval
  4. Volume 70, Issue 1
  5. Article
Volume 70, Issue 1
  • ISSN: 0039-8691
  • E-ISSN: 2215-1214
file format pdf download PDF

Abstract

Abstract

The Netherlands (hereafter: NL) shares its national border with Belgium (B) and Germany (D). Alongside the border are toponyms which are either identical (like : NL, also D), or near-identical, like (NL)/ (B) or Aamsveen (NL)/ Amtsvenn (D). The names concerned denote adjoining settlements and regions. Name pairs like Aamsveen/ Amtsvenn, differring in pronunciation, are comparable to name pairs like Görlitz/ Zgorzelec, on the German-Polish border.

The Belgian border is not a linguistic one; Dutch is the standard language on both sides of it. The German border, however, currently divides two standard languages, while there used to be a continuum on the dialectal level until until about 1940. Since the 19th C, both the Dutch and the German standard language have won ground at the expense of the dialect, due to the increased influence of the national administrations.

This paper focuses on present twin names along the Dutch state border which show small differences. For example, some differences are (partly) orthographic ( (NL)/ (B)), others imply (partial) translations and folk etymological adaptations ( (NL)/ (D)), or relate to lexical differences: (B) versus (NL).

The paper proposes a typology and tries to explain the differences by relating them (with respect to the German border) to increased influence of the German standard language and orthography (and, by consequence, spelling pronunciation), and, with regard to the Belgian border, to different spelling regulations.

© 2019 Amsterdam University Press
Loading

Article metrics loading...

/content/journals/10.5117/TET2018.1.REIN
2018-07-01
2024-11-08
Loading full text...

Full text loading...

/deliver/fulltext/00398691/70/1/04_TET2019.1_REIN.html?itemId=/content/journals/10.5117/TET2018.1.REIN&mimeType=html&fmt=ahah

References

  1. Aa, J.A. van der, Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden . Deel 12. Gorinchem: Noorduyn, 1849.
     [Google Scholar]
  2. AH – Algemeen Handelsblad.
  3. Allart, J., Het vaderland . Amsterdam: Johannes Allart, 1791.
     [Google Scholar]
  4. ANWB Topografische Atlas 1:25.000. Den Haag: ANWB, 2006.
     [Google Scholar]
  5. Augustus, J.et al. (red.), 200 jaar steenwegen 200 Jahre Steinwege in Kerkrade & Herzogenrath . Kerkrade: Roderland, 1986.
     [Google Scholar]
  6. Bawr, F.W. de, Theatre de la Guerre en Allemagne entre la Grande Bretagne et la France depuis l An 1757 jusqu’à l’An 1762 . La Haye: Pierre Gosse junior & Daniel Pinet, 1769.
     [Google Scholar]
  7. Beenhakker, A., De rijksgrens en zijn invloed op het landschap van de Vier Ambachten. In: A.M.J.de Kraker, H.van Royen en M.E.E.de Smet (red.), Over den Vier Ambachten: 750 jaar Keure. 500 jaar Graaf Jansdijk . Kloosterzande: Duerinck, 1993, pp. 105-112.
     [Google Scholar]
  8. Beerens, Johann, In steinreichen Hümmling . Norderstedt: BoD, 2012.
     [Google Scholar]
  9. Benders, Jo (samenst.), Kirchrädsjer dieksiejoneer. Uitgebreide woordenlijst Nederlands-Kerkraads [Kerkrade: Stichting Kirchrädsjer dieksiejoneer, 2001.
     [Google Scholar]
  10. Berghaus, Heinrich Karl Wilhelm, Reymann’s topographische Specialkarte von Deutschland und den angrenzenden Staaten . Kaart 85: Enschede.
     [Google Scholar]
  11. Berkel, Gerald van en Samplonius, Kees, Nederlandse plaatsnamen. Herkomst en historie . Utrecht: Het Spectrum, 2006.
     [Google Scholar]
  12. Bezoen, H.L., Klank en vormleer van het dialect der gemeente Enschede . Z. pl.: Brill, 1938.
     [Google Scholar]
  13. Book, H. & Taubken, H., Hümmlinger Wörterbuch auf Grundlage der Loruper Mundart . Sögel: Verlag des Emsländischen Heimatbundes, 2006.
     [Google Scholar]
  14. Brekelmans, F.A., De Belgische enclaves in Nederland. Bijdragen tot de rechtsgeschiedenis van Baarle-Hertog en Baarle-Nassau . Tilburg: Stichting Brabants Historisch Contact, 1965.
     [Google Scholar]
  15. Brüggemann, Franz, Die Haarmühle in Ahaus-Alstätte. Geschichte und Geschichten. Bilder von früher und heute . Kleve: Boss-Druck, 1992.
     [Google Scholar]
  16. Buiks, Chr., Laatmiddeleeuws landschap en veldnamen in de Baronie van Breda . Assen: Van Gorcum, 1997.
     [Google Scholar]
  17. Cajot, J., ‘De rijksgrens tussen beide Limburgen als taalgrens’. Taal en Tongval 29(1977), pp. 37-49.
     [Google Scholar]
  18. Charte von der Provinz Groningen . Nürnberg: Christoph Fembo, 1818.
     [Google Scholar]
  19. COD = Carte von Over-Yssel und Drenthe (documentnummer: 1520_OKT_K_0013; Datering: 01/01/1787 – 31/12/1813; geraadpleegd 20-4-2018.
     [Google Scholar]
  20. Colleman, Kenneth, Clinge/De Klinge: dorpen aan de grens (1815-1919) . [Meerdonk]: s.n., [2004].
     [Google Scholar]
  21. Cordes, Gerhard en Mohn, Dieter (eds.), Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft . Berlin: Erich Schmidt Verlag, 1983.
     [Google Scholar]
  22. Dalen, A.G van, Rondom het Tolhuys aan Rijn en Waal: uit de geschiedenis van Lobith, Tolkamer, Spijk, Herwen en Aerdt . Zutphen: Walburg Pers, 1972.
     [Google Scholar]
  23. Debrabandere, F.et al., De Vlaamse gemeentenamen. Verklarend woordenboek . Leuven [etc.]: Davidsfonds [etc.], 2010.
     [Google Scholar]
  24. Deinse, J.J. van, Uit het land van katoen en heide . Deel. I. Enschede: Van der Loeff, 1922.
     [Google Scholar]
  25. Deinse, J.J. van, Uit het land van katoen en heide . Deel. II. Enschede: Van der Loeff, 1939.
     [Google Scholar]
  26. Delpher – Database met boeken, kranten en tijdschriften van de 17de tot ver in de 20ste eeuw in Nederland. www.delpher.nl/
  27. Dijkhuis, G.J.H., Twents woordenboek: Twents in woord en gebruik . Enschede: Van de Berg [etc.], 1991.
     [Google Scholar]
  28. Dirven, Herman, Zundert in woord en prent . Breda: Basis-Publika, 1997.
     [Google Scholar]
  29. DN = Dagblad van het Noorden
    [Google Scholar]
  30. Duden: Die deutsche Rechtschreibung . 23ste druk. Mannheim: Duden Verlag, 2004.
     [Google Scholar]
  31. DW – Jacob Grimmet al., Deutsches Wörterbuch . 16 delen in 32 banden. Leipzig: Hirzel, 1854-1971. woerterbuchnetz.de/DWB/ Geraadpleegd 10 mei 2018.
     [Google Scholar]
  32. Faber, F.J., Geologie van Nederland . Amsterdam: Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur, 1926.
     [Google Scholar]
  33. Frischbier, H., Preussisches Wörterbuch: ost- und westpreussische Provinzialismen in alphabetischer Reihenfolge . Deel 1 (1882) en 2(1883). Berlin: Th. Chr. Fr. Enslin.
     [Google Scholar]
  34. Gallée, J.H., ‘Rode-Rade’, NGN 1(1892), pp. 32-78.
     [Google Scholar]
  35. Giesbers, C.H.E., Dialecten op de grens van twee talen: een dialectologisch en sociolinguïstisch onderzoek in het Kleverlands dialectgebied . Groesbeek: Reijngoudt-Giesbers, 2008.
     [Google Scholar]
  36. Goossens, Jan, ‘Die Herausbildung der deutsch-niederländischen Sprachgrenze’. In: Besch, Werneret al. (red.), Festschrift für Siegfried Grosse zum 60. Geburtstag . Göppingen: Kümmerle Verlag, 1984.
     [Google Scholar]
  37. Gross, A.D.G. de, Kaart der provintie van Groningen en Ommelanden […] voltooid in den jaare MDCCXCII door A.D.G. de Gross . Amsterdam: J. Cóvens en zoon, 1792
     [Google Scholar]
  38. Grote Provincie Atlas , deel Noord-Brabant-West. Groningen: Wolters-Noordhoff Atlasprodukties, 19982.
     [Google Scholar]
  39. Grote Topografische Atlas van Nederland 1:50 000 . 4 delen. Groningen, 1987.
     [Google Scholar]
  40. Güssefeld, F.L., Carte von Over-Yssel und Drenthe . Nürnberg: Homännische Erben, 1787.
     [Google Scholar]
  41. Habets, Josef, De archieven van het Kapittel der Hoogadellijke Rijksabdij Thorn . 3 delen. 's-Gravenhage: Algemeene Landsdrukkerij, 1889.
     [Google Scholar]
  42. Heek, J.H. van, Beknopte gids voor het Rijksmuseum Twenthe . S.l.: Enschede, 1930.
     [Google Scholar]
  43. Horsten, Frits H., Doorgaande wegen in Nederland, 16e tot 19e eeuw. Een historische wegenatlas.Amsterdam: Aksant, 2005.
  44. https://lastnames.myheritage.nl/last-name/hasselberg Geraadpleegd 10 mei 2018.
  45. https://nds-nl.wikipedia.org/wiki/Lieste_van_plaatsen_in_Gelderland Geraadpleegd 22 oktober 2017.
  46. ontology.buffalo.edu/smith/baarle.htm Geraadpleegd 22 oktober 2017.
  47. www.kompass.de/touren-und-regionen/wanderkarte/dest/100114-emsland/
  48. www.maplandia.com/netherlands/gelderland/zwilbroek/…Geraadpleegd 8 mei 2018.
  49. www.noz.de/archiv/vermischtes/artikel/173860/gemeinde-walchum-feiert-anfang-september-ihr-50-jahriges-bestehen Geraadpleegd 10 mei 2018
  50. www.walchum.info/gemeinde/walchum Geraadpleegd 10 mei 2018.
  51. https://opentopomap.org/#map=8/52.3269/9.3054 Geraadpleegd 22 oktober 2017.
  52. Huisman, Jan A., ‘Ortsnamen mit Artikel in der Kartographie’, Beiträge zur Namenforschung NF 14(1979), pp. 241-253.
     [Google Scholar]
  53. Kaart van de provincie Groningen . Groningen: J. Oomkens, 1835.
     [Google Scholar]
  54. Kaart van Westerwolde, zijnde het 6 de schooldist. in de Provincie Groningen . S.l: s.n., ca. 187X.
     [Google Scholar]
  55. KB = https://www.kreis-borken.de/de/kreisregion/geodatenatlas/historische-karten/ Geraadpleegd 10 mei 208.
  56. KC = Koninklijke Courant
  57. Kneepkens, Manuel, Zuiderlinks . [Rotterdam]: Bèta Imaginations Publishers, 1999.
     [Google Scholar]
  58. Köller, André R., Rheiderland oder Reiderland? Schreibung und Deutung des Namens. Untersuchungen zur Geschichte der Landschaft . Weener/Ems: Risius, 2006.
     [Google Scholar]
  59. Kremer, Ludger, ‘Achterhoeks en Munsterlands – overeenkomsten en verschillen’, Taal en Tongval 34(1982), pp. 60-69.
     [Google Scholar]
  60. Kruysen, J.et al., Registers Weijnen Nederlandse dialectkunde . Assen: Van Gorcum, 2000.
     [Google Scholar]
  61. Kuyper, J., Gemeente-atlas van Nederland: naar officieele bronnen bewerkt . Leeuwarden. Publicatiejaren: Friesland 1861; Zeeland 1866; Groningen en Overijssel 1867; Gelderland, Utrecht, Zuid-Holland, Noord-Brabant 1868; Noord-Holland, Limburg 1869.
     [Google Scholar]
  62. LC = Leeuwarder Courant
  63. Lee, Duk Ho, Rückläufiges Wörterbuch der deutschen Sprache . Berlin: De Gruyter, 2005.
     [Google Scholar]
  64. Lubach, D., Bijdragen tot de geneeskundige plaatsbeschrijvingen van Nederland . 4de stuk: Natuurkundige plaatsbeschrijving van de Provincie Overijssel. ’s-Gravenhage: Landsdrukkerij, 1875. www.delpher.nl/nl/boeken/results?query=amsveen&page=1&coll=boeken
     [Google Scholar]
  65. MNW – Middelnederlandsch Woordenboek (cd-rom; ook gtb.inl.nl/)
  66. Molema, H., Woordenboek der Groningsche volkstaal in de 19de eeuw . Winsum: Mekel, 1887.
     [Google Scholar]
  67. Muller, J.W., De uitbreiding van het Nederlandsch taalgebied, vooral in de zeventiende eeuw . ’s-Gravenhage: Van Stockum, 1939.
     [Google Scholar]
  68. NGN – Nomina Geographica Neerlandica: geschiedkundig onderzoek der Nederlandsche aardrijkskundige namen . 14 delen. Amsterdam: Brinkman, 1884-1954.
     [Google Scholar]
  69. Niedersächsisches Wörterbuch . Deel 1-.. Neumünster: Wacholtz, 1953- ….
     [Google Scholar]
  70. NSC = Nederlandsche Staatscourant
  71. NTC = Nieuwe Tilburgsche Courant; geraadpleegd via Delpher.
  72. NVC = Nieuwe Veendammer Courant
  73. OC = Overijsselsche Courant, geraadpleegd via Delpher.
  74. ONW – Oudnederlands woordenboek online . Leiden: Instituut voor Nederlandse Lexicologie, 2007-2009. gtb.inl.nl/?owner=ONW
     [Google Scholar]
  75. Op de bres voor Kerk en Enclaves. Annales et Documenta Pastoratus de Baerle [etc.]. Baarle-Hertog-Nassau: Heemkundekring ‘Amalia van Solms’, 1998.
     [Google Scholar]
  76. Philippa, Marlieset al., Etymologisch woordenboek van het Nederlands . 4 delen. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2003-2009.
     [Google Scholar]
  77. Piirainen, Elisabeth, Flurnamen in Vreden. Textband . Vreden: Heimatverein Vreden im Selbstverlag, 1984.
     [Google Scholar]
  78. Raes, Nele, Tussen Hulst en Sint Niklaas: de rijksgrens als taalgrens? [Gent: Universiteit van Gent]: 1993.
     [Google Scholar]
  79. Reinsma, Riemer, ‘Do borders and provincial boundaries prevent nicknames from crossing the line?’. In: OliviuFelecan and DaianaFelecan (red.), Unconventional anthroponyms: formation patterns and discursive function . Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 2014.
     [Google Scholar]
  80. Rodenses, Annales : Kloosterrade, Kroniek van.Tekst en vertaling van L. Augustus en J.T.J. Jamar. Maastricht: Rijksarchief in Limburg, 1995.
     [Google Scholar]
  81. Roelofs, Adriaan A.L., Kirche und Kloster Zwillbrock: ein Beitrag zur Geschichte des niederländisch-westfälischen Grenzraumes im 17. Und 18. Jahrhundert . Vreden: Heimatverein Vreden, 1975.
     [Google Scholar]
  82. Rouck Cartographie, De -, Alle straten van België , release 3.0 (cd-rom).
     [Google Scholar]
  83. Schmidt, J.G., Use Platt van A-Z. Hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch in Emsländischer Mundart . Meppen: Alfons Gels, 1998.
     [Google Scholar]
  84. Schönfeld, M., Waternamen . Brussel: NV Standaard-Boekhandel, 1955.
     [Google Scholar]
  85. Schrader, Erich (red.), Die Landschaften Niedersachsens: Bau, Bild und Deutung der Landschaft: ein topographischer Atlas . Neumünster: Wacholtz, 19704.
     [Google Scholar]
  86. Schwind, Martin, ‘Sinn und Ausdruck der Landschaft’, Studium Generale 3(1950), pp. 196-201.
     [Google Scholar]
  87. Siegenbeek, Matthys, Verhandeling over de Nederduitsche spelling, ter bevordering van eenparigheid in de zelve . Amsterdam: Johannes Allart, 1804.
     [Google Scholar]
  88. Sloet van Beele, L.A.J.W., Bijdragen tot de kennis van Gelderland . Arnhem, 1852-’55.
     [Google Scholar]
  89. Sotzmann, D. F., Spezial Charte von den Westphälschen Provinzen [Preussen] . Cleve [etc.]. Berlin: 1790.
     [Google Scholar]
  90. Spa, Jacob Jan, De dialecten van centraal-Salland: Raalte, Heino en Lemelerveld: klank- en vormleer . Kampen: IJsselacademie, 2011.
     [Google Scholar]
  91. Spapens, Paul & Van Kemenade, Kees, De Grens Gemarkeerd . Hapert: Kempen Pers, 1992.
     [Google Scholar]
  92. Stierlin & Schmeltzer, Topographische Karte der Kreise des Regierungs-Bezirks Münster, Kreis Ahaus .
     [Google Scholar]
  93. Tervooren, Helmut, ‘Boes Teutsch, Boes Evangelisch. Beobachtungen zum Sprachverhalten evangelischer Gemeinden an unteren Niederrhein’, Deutsche Philologie 98(1979), pp. 173-192.
     [Google Scholar]
  94. Tier, V. de, et al.‘Tussen Hulst en Sint-Niklaas: de rijksgrens als taalgrens?’, Taal en Tongval 10(1997); 63-80.
     [Google Scholar]
  95. Tiling, E., Versuch eines bremisch-niedersächsischen Wörterbuchs worin nicht nur die in und um Bremen, sondern auch in fast ganz Niedersachsen gebräuchliche eigenthümliche Mundart […] gesamm . 6 delen (deel 1 en 2 (G-K) 1767, deel 3 (1768, deel 4 (1770), deel 5 (1771), deel 6 (aanvullingen en verbeteringen). Bremen: Karl Tanner.
     [Google Scholar]
  96. TMK – Topografische en militaire kaart van het Koninkrijk der Nederlanden 1864. Landsmeer: Uitgeverij 12 Provinciën, 2008.
     [Google Scholar]
  97. Toeristische Atlas van Nederland in 1989. Den Haag: ANWB/ Amsterdam-Zuidoost: The Reader’s Digest, 1989.
     [Google Scholar]
  98. Toorn, M.C. van den, Geschiedenis van de Nederlandse taal . Amsterdam: Amsterdam University Press, 1997.
     [Google Scholar]
  99. Topografische Atlas België . Lannoo: Nationaal Geografisch Instituut, 2003.
     [Google Scholar]
  100. Topographischer Atlas des Königreichs Hannover und Herzogthums Braunschweig […], bearbeitet von A. Papen. Hannover: 1832-1843.
     [Google Scholar]
  101. Topographischer Atlas Niedersachsen und Bremen . Neumünster: Karl Wachholtz, 1977.
     [Google Scholar]
  102. Topographischer Atlas Nordrhein-Westfalen. [Düsseldorf]: Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen, 1968.
     [Google Scholar]
  103. Tranchot, Jean Joseph & von Müffling, P.F.C.F., Kartenaufnahme der Rheinlande 1803-1820. [Bonn]: Landesvermessungsamt Nordrhein-Westfalen [etc.], 1965-1987.
     [Google Scholar]
  104. Travelmanager – Alle straten van Nederland in kleur . Eindhoven: Anes, 1998.
     [Google Scholar]
  105. v = Voorwaarts
  106. VHK – Vlaamse Historische Kranten. Database met kranten die berichten over de streek Ieper-Poperinge, tot 1944.
  107. Visscher, Nicolaes, kaart Ducatus Geldria et Zutphania comitatus . Amsterdam: Nicolaes Visscher [1656-1667]. www.geldersarchief.nl/zoeken/?miview=inv2&mivast=37&mizig=210&miadt=37&miaet=1&micode=1510&minr=3194125
     [Google Scholar]
  108. VMNW – Vroegmiddelnederlands woordenboek . gtb.inl.nl/
     [Google Scholar]
  109. Vrankrijker, A.C.J. de, De grenzen van Nederland. Overzicht van wording en politieke tendenzen . Amsterdam: Contact, 1946. www.dbnl.org/tekst/vran006gren01_01/vran006gren01_01_0011.php?q=
     [Google Scholar]
  110. Wal, Marijke van der, Geschiedenis van het Nederlands . Utrecht: Het Spectrum, 19942.
     [Google Scholar]
  111. Weijnen, A., Vergelijkende klankleer van de Nederlandse dialecten . ’s-Gravenhage: Sdu, 1991.
     [Google Scholar]
  112. Weiland, C.F., Topographisch-militarischer Atlas von dem Konigreiche der Niederlande . Weimar: Geographisches Institut, 1820.
     [Google Scholar]
  113. Wesche, Heinrich, ‘Volksetymologie und Verballhornung in niedersächsischen Flurnamen’, Heimat und Volkstum. Festschrift Diedrich Steilen . Bremen: Verein für Niedersächsisches Volkstum, 1959.
     [Google Scholar]
  114. Wiersma, J.P., Friesche sagen . Zutphen: Thieme, 1934.
     [Google Scholar]
  115. Wijer, H.J. van de, ‘Over geografische benamingen op internationaal plan’, Mededelingen van de Vereniging voor Naamkunde te Leuven en de Commissie voor Naamkunde te Amsterdam 1967, pp. 141-144.
     [Google Scholar]
  116. Wikipedia (Duitse versie). de.wikipedia.org/wiki/
  117. Wikipedia (Nederlandse versie)https://nl.wikipedia.org/wiki/
  118. Witkamp, Pieter Harmen, Aardrijkskundig woordenboek van Nederland. Tiel: D. Mijs, 1877.
     [Google Scholar]
  119. Witt, Enno de, De grens. Langs de randen van Nederland . Amsterdam:Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2013.
     [Google Scholar]
  120. WNT – Woordenboek der Nederlandsche Taal . Onder redactie van M. de Vries, L.A. te Winkel e.a. 's-Gravenhage enz. 1882- 1998. gtb.inl.nl/.
     [Google Scholar]
  121. WOD – H. Scholtmeijer, Woordenboek van de Overijsselse dialecten . Kampen: Stichting IJsselacademie, 2000-….
     [Google Scholar]
  122. Woeste, Friedrich, Wörterbuch der Westfälischen Mundart . Norden: Soltau, 1882.
     [Google Scholar]
/content/journals/10.5117/TET2018.1.REIN
Loading
Bijna-identieke toponiemen langs de rijksgrens: hoe weerspiegelen ze het taalkundige, bestuurlijke en culturele verleden?1
Taal en Tongval 70, 83 (2018); https://doi.org/10.5117/TET2018.1.REIN
/content/journals/10.5117/TET2018.1.REIN
/content/journals/10.5117/TET2018.1.REIN
Loading

Data & Media loading...

  • Article Type: Research Article
Keyword(s): Belgium; dialect; folk etymology; Germany; lexicon; linguistic border; national administration; Netherlands; orthography; spelling pronunciation; standard language; state border; toponym sets; twin toponyms

Most Cited Most Cited RSS feed

This is a required field
Please enter a valid email address
Approval was a Success
Invalid data
An Error Occurred
Approval was partially successful, following selected items could not be processed due to error