Mens en Moeder Natuur, een helse symbiose | Amsterdam University Press Journals Online
2004
  1. Home
  2. A-Z Publications
  3. Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde
  4. Volume 140, Issue 1
  5. Article
Volume 140, Issue 1
  • ISSN: 0040-7550
  • E-ISSN: 2212-0521

Abstract

Abstract

In (1960), the geologist W.F. Hermans shows himself to be an early critic of the Anthropocene: in this public thesis, he argues that the ecological footprint of humanity will have a disastrous planetary impact. Yet as a novelist, Hermans is not well-known as a writer of ‘ecocritical’ literature. I propose, however, that an ‘environmental orientation’ can be observed in his work. His novel (1995), when analyzed in a ecofeminist framework, foregrounds that humans have a deeply ambiguous relationship to nature: nature is idealized as a loving ‘Mother Nature’ and simultaneously feared as an unfathomable, violent force. In psychoanalytic terms, this ambiguity can be understood as an unconscious tension between a ‘paranoid-schizoid’ and a ‘depressive’ position towards women – specifically mothers. An ecofeminist reading demonstrates how these positions are evoked in and that the novel, consequently, raises profound ethical questions about the relation between the human and the non-human.

© Gaston Franssen
Loading

Article metrics loading...

/content/journals/10.5117/TNTL2024.1.002.FRAN
2024-06-01
2024-07-03
Loading full text...

Full text loading...

References

  1. Anker1995 – R.Anker, ‘Help, de minaroloog verzuipt’. In: Het Parool, 8september1995.
     [Google Scholar]
  2. Brennan2002 – T.Brennan (ed.), Between Feminism and Psychoanalysis. London: Routledge, 2002.
     [Google Scholar]
  3. Brouwers1995 – M.Brouwers, ‘Wolkbreuk boven Groningen: Ruisend gruis, Hermans’ laatste roman’. In: Vrij Nederland, 9september1995.
     [Google Scholar]
  4. Buelens2022a – G.Buelens, ‘“’t Pakt misschien op onze adem”: een topicale proefboring in het milieujaar 1972’. In: Nederlandse Letterkunde27 (2022), p. 365-396.
     [Google Scholar]
  5. Buelens2022b – G.Buelens, Wat we toen al wisten: de vergeten groene geschiedenis van 1972. Amsterdam: Querido Facto, 2022.
     [Google Scholar]
  6. Buell1995 – L.Buell, The Environmental Imagination: Thoreau, Nature Writing, and the Formation of American Culture. Harvard: Harvard University Press, 1995.
     [Google Scholar]
  7. Campbell1995 – A.Campbell (ed.), New Directions in Ecofeminist Literary Criticism. Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 1995.
     [Google Scholar]
  8. Dupuis1989 – M.Dupuis, ‘De donkere kamer van Damokles als “psychomachia”’. In: W.Smulders (red.), Verboden toegang: essays over het werk van W.F. Hermans. Amsterdam: De Bezige Bij, 1989, p. 122-154.
     [Google Scholar]
  9. Estok2011 – S.C.Estok, Ecocriticism and Shakespeare: Reading Ecophobia. New York: Palgrave Macmillan, 2011.
     [Google Scholar]
  10. Fraipont2017 – B.Fraipont, ‘“Mensen genoeg die voor vos, varken of lam worden uitgemaakt. Maar omgekeerd?” Een zoöpoëticale vergelijking tussen Charlotte Mutsaers’ en La Fontaine’s dierenteksten’. In: Internationale Neerlandistiek17 (2017), p. 23-33.
     [Google Scholar]
  11. Franssen & Paijmans2022 – G.Franssen & M.Paijmans, ‘Inleiding. Symbiosis: ecokritisch lezen en schrijven in de Nederlandstalige literatuur’. In: Nederlandse Letterkunde27 (2022), p. 257-264.
     [Google Scholar]
  12. Gaard2017 – G.Gaard, Critical Ecofeminism. Lanham: Lexington Books, 2017.
     [Google Scholar]
  13. Gaard & Murphy1998 – G.Gaard & P.D.Murphy (eds.), Ecofeminist Literary Criticism: Theory, Interpretation, Pedagogy. Chicago: University of Illinois Press, 1998.
     [Google Scholar]
  14. Garrard2012 – G.Garrard, Ecocriticism. London: Routledge, 2012.
     [Google Scholar]
  15. Glaudemans1989 – W.G.Glaudemans, ‘Het lezen van de hollerithkaart: over de ontwikkeling en samenhang van Hermans’ poëtica’. In: W.Smulders (red.), Verboden toegang: essays over het werk van W.F. Hermans. Amsterdam: De Bezige Bij, 1989, p. 9-48.
     [Google Scholar]
  16. Goedegebuure1995 – J.Goedegebuure, ‘Een hol, tochtig brok steen’. In: HP/De Tijd, 15september1995.
     [Google Scholar]
  17. Haasse1989 – H.Haasse, ‘Naar aanleiding van het “vrouwelijk niemandsland” bij W.F. Hermans’. In: W.Smulders (red.), Verboden toegang: essays over het werk van W.F. Hermans. Amsterdam: De Bezige Bij, 1989, p. 155-169.
     [Google Scholar]
  18. Hermans1960 – W.F.Hermans, Erosie. Zaandijk: Uitgeverij Heijnis, 1960 (geraadpleegd op DBNL: https://www.dbnl.org/tekst/herm014eros01_01/index.php).
     [Google Scholar]
  19. Hermans1966 – W.F.Hermans, ‘Atonale’. In: id., Moedwil en misverstand. Amsterdam: De Bezige Bij, 1966, p. 25-64.
     [Google Scholar]
  20. Hermans1968 – W.F.Hermans, Het behouden huis. Amsterdam: De Bezige Bij, 1968.
     [Google Scholar]
  21. Hermans1995 – W.F.Hermans, Ruisend gruis. Amsterdam: De Bezige Bij, 1995.
     [Google Scholar]
  22. Hermans2008 – W.F.Hermans, Het sadistisch universum. In: id., Volledige werken, deel 11. Amsterdam: De Bezige Bij, 2008, p. 1-232.
     [Google Scholar]
  23. Hermans2010 – W.F.Hermans, Nooit meer slapen. Amsterdam: De Bezige Bij, 2010.
     [Google Scholar]
  24. Heumakers1995 – A.Heumakers, ‘Reduceren wat ten onrechte is opgeblazen’. In: de Volkskrant, 8september1995.
     [Google Scholar]
  25. Jacobs1995 – H.Jacobs, ‘Symbolenwoekeringen’. In: De Morgen, 15september1995.
     [Google Scholar]
  26. Meijer1983 – I.Meijer, ‘Het enige geluk is geluk in slavernij’. In: F.Janssen (red.), Scheppend nihilisme. Amsterdam: De Bezige Bij, 1983, p. 223-234.
     [Google Scholar]
  27. Metz2015 – E.Metz, ‘De natuur is een tempel: literatuur en ecokritiek’. In: Vooys33 (2015), p. 39-47.
     [Google Scholar]
  28. Van Kempen1995 – Y.van Kempen, ‘De laatste proestbui van W.F. Hermans’. In: De Groene Amsterdammer, 13september1995.
     [Google Scholar]
  29. Kerssen & Kerssen-Lievestro2023 – J.Kerssen en G.Kerssen-Lievestro, ‘De naam “Lievenstroo”’, https://www.lievenstroo.nl/, geraadpleegd op 10augustus2023.
  30. Klein1975 – M.Klein, ‘Love, Guilt and Reperation’. In: id., Love, Guilt and Reparation, and other works, 1921-1945. New York: The Free Press, 1975, p. 306-343.
     [Google Scholar]
  31. Kroonenberg2023 – S.Kroonenberg, De aarde volgens W.F. Hermans: de schrijver als geoloog. Amsterdam: Atlas Contact, 2023.
     [Google Scholar]
  32. MacCannell1992 – J.F.MacCannell, ‘The Unconscious’. In: E.Wright (ed.), Feminism and Psychoanalysis: A Critical Dictionary. Oxford: Blackwell, 1992, p. 440-443.
     [Google Scholar]
  33. Meijer2023 – M.Meijer, Radeloze helden: de verbeelding van mannelijkheid in literatuur en film. Amsterdam: Atlas Contact, 2023.
     [Google Scholar]
  34. Mulder1995 – R.Mulder, ‘Een papier geworden nachtmerrie’. In: NRC Handelsblad, 8september1995.
     [Google Scholar]
  35. Nealon2015 – J.T.Nealon, Plant Theory: Biopower & Vegetable Life. Redwood: Stanford University Press, 2015.
     [Google Scholar]
  36. Otterspeer2013 – W.Otterspeer, De zanger van de wrok: Willem Frederik Hermans. Biografie, deel II (1953-1995). Amsterdam: De Bezige Bij, 2015.
     [Google Scholar]
  37. De Raat & Vitse2022 – W.de Raat & S.Vitse, ‘Dieren lezen in hedendaags proza voor jong en oud: antropomorfisme versus anthropodenial’. In: Nederlandse Letterkunde27 (2022), p. 396-425.
     [Google Scholar]
  38. Reugebrink1995 – M.Reugebrink, ‘Overgeleverd aan het gruis’. In: Dagblad van het Noorden, 8september1995.
     [Google Scholar]
  39. Riviere1991 – J.Riviere, ‘Hate, greed and agression’. In: id., The Inner World of Joan Riviere: Collected Papers 1920-1958. London: Karnac Books, 1991, p. 168-206.
     [Google Scholar]
  40. Roach1997 – C.M.Roach, ‘The Unconscious, Aggression, and Mother Nature: A Feminist Psychoanalytic Approach to Ecological Theology’. In: Journal of Feminist Studies in Religion13 (1997) 1, p. 105-117.
     [Google Scholar]
  41. Roach2003 – C.M.Roach, Mother/Nature: Popular Culture and Environmental Ethics. Bloomington: Indiana University Press, 2003
     [Google Scholar]
  42. Ruiter1995 – F.Ruiter, ‘Willem Frederik Hermans en het nihilisme in de Nederlandse literatuur’. In: F.Ruiter & W.Smulders (red.), De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam: De Bezige Bij, 1995, p. 14-37.
     [Google Scholar]
  43. Rutten2016 – D.Rutten, De ernst van het spel: Willem Frederik Hermans en de ethiek van de persoonlijke mythologie. Dissertatie Universiteit Utrecht, 2016.
     [Google Scholar]
  44. Smulders1989 – W.Smulders, ‘Met de linker- en rechterhand geschreven: Willem Frederik Hermans en de literaire conventies’. In: W.Smulders (red.), Verboden toegang: essays over het werk van W.F. Hermans. Amsterdam: De Bezige Bij, 1989, p. 84-121.
     [Google Scholar]
  45. Smulders1995 – W.Smulders, ‘Succesvolle mislukkingsmachines: het thema “machine” in het werk van W.F. Hermans’. In: F.Ruiter & W.Smulders (red.), De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam: De Bezige Bij, 1995, p. 66-127.
     [Google Scholar]
  46. Spillius et al. 2011 – E.B.Spillius, J.Milton, P.Garvey, C.Couve & D.Steiner (eds.), The New Dictionary of Kleinian Thought. London: Routledge, 2011.
     [Google Scholar]
  47. Van Steenwijk1995 – K.van Steenwijk, ‘De nieuwe pijnappelklier: “Manuscript in een kliniek gevonden” als allegorie van een dualistisch wereldbeeld’. In: F.Ruiter & W.Smulders (red.), De literaire magneet: essays over Willem Frederik Hermans en de moderne tijd. Amsterdam: De Bezige Bij, 1995, p. 128-154.
     [Google Scholar]
  48. Van Steenwijk1996 – K.van Steenwijk, ‘Niet de barometer maar de handplant: W.F. Hermans’ Ruisend gruis als schrijverstestament’. In: Literatuur13 (1996) 3, p. 164-169.
     [Google Scholar]
  49. Truijens1995 – A.Truijens, ‘Vrolijk-verbitterd omzien: W.F. Hermans neemt wraak met een macaber sprookje’. In: Elsevier, 23september1995.
     [Google Scholar]
  50. Vanegeren1995 – B.Vanegeren, ‘De ruis is de andere’. In: Knack, 29november1995.
     [Google Scholar]
  51. Vermeulen1995 – P.Vermeulen, Literature and the Anthropocene. London: Routledge, 2020.
     [Google Scholar]
  52. Vogel1995 – W.Vogel, ‘Ruisend gruis: laatste roman van Hermans. Een afrekening met Groningen’. In: Leidsch Dagblad, 5september1995.
     [Google Scholar]
  53. Warren1993 – K.Warren, ‘Introduction to ecofeminism’. In: M.E.Zimmerman & J.Baird Caillicot (eds.), Environmental Philosophy: From Animal Rights to Radical Ecology. Hoboken: Prentice Hall, 1993, p. 253-267.
     [Google Scholar]
  54. Zakin2011 – E.Zakin, ‘Psychoanalytic Feminism’. In: E.N.Zalta (ed.), Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2011; https://plato.stanford.edu/ENTRIES/feminism-psychoanalysis; geraadpleegd op 10augustus2023.
     [Google Scholar]
http://instance.metastore.ingenta.com/content/journals/10.5117/TNTL2024.1.002.FRAN
Loading
Keyword(s): ecocriticism; ecofeminism; Mother Nature; psychoanalysis; W.F. Hermans

Most Cited Most Cited RSS feed

This is a required field
Please enter a valid email address
Approval was a Success
Invalid data
An Error Occurred
Approval was partially successful, following selected items could not be processed due to error