FORUM+ - Volume 24, Issue 1, 2017

Over artistiek onderzoek bestaan nogal wat misverstanden. Als reactie tegen academische tendensen die artistiek onderzoek willen conformeren aan wetenschappelijke standaarden, houdt Dieter Lesage een pleidooi voor de erkenning van kunst als een specifieke vorm van schrijven. Het doctoraat in de kunsten behoeft dan ook geen schriftelijk supplement. Het artistieke portfolio is het handschrift van de kunstenaar.

Het puntje van de tong is een planetariumvoorstelling die ontstond in de context van de PARS (Performing Astronomy Research Society), een internationaal netwerk van wetenschapshistorici, theaterwetenschappers en kunstenaars uit Parijs, Berlijn, Utrecht, Antwerpen en Brussel. Zij delen een interesse in astronomie als spektakel, kosmologie en de verhouding van de mens tot de hemellichamen. Astronomie was in de moderniteit van de negentiende eeuw, toen de natiestaten ontstonden en de techniek een sterke ontwikkeling kende, de moeder van alle wetenschappen. Ook vandaag de dag lijken kosmische dimensies in kunst en wetenschap opnieuw aan de (politieke) orde. Het puntje van de tong is een coproductie met Théâtre les Amandiers in Parijs-Nanterre en het planetarium van Berlijn, en gaat in première tijdens het Kunstenfestivaldesarts 2017 in het planetarium in Brussel. FORUM+ publiceert de proloog van deze planetariumvoorstelling.

In 2014 stuitte Matthias Heyman op een mysterieuze collage van de hand van de bekende jazztrompettist en -vocalist Louis Armstrong. Op dit kunstwerkje met als titel 'BRUSSELLS BELGIUM' bevinden zich een gier en enkele gehelmde mannen in het gezelschap van vrouwelijk naakt. Heyman ging op zoek naar de mogelijke origine van deze surrealistische collage, en ontdekte enkele onverwachte connecties tussen de wereldster en het avant-gardistische kunstmilieu uit het België van de jaren zestig.

Since 2003 Lybeer photographs the experience of today's living in a highly artificial world. Her early works focus on the staged and controlled environments of gated communities and theme parks. Recently she photographed people who define their identity through codes and masquerades, demonstrating membership of one group while distancing themselves from mainstream society. As a photographer Lybeer combines the curiosity of the journalist researching actual phenomena – symptoms of the global, capitalist crisis – the empathy of the detective infiltrating enclosed worlds, and the sensibility to capture the way fiction transforms reality. Charlotte Lybeer's work will be on show in a solo exhibition PROSOPON in The White House Gallery, Lovenjoel (Bierbeek) from 26 February 2017 until 2 April 2017. The series Epidermis II consists of photographs (mainly portraits) of members of the zentai community. Zentai is a term for skin-tight, often flesh-coloured suits worn to cover the whole body (head included) that allows people to transform into a new 'simplified' self. It refers to the feeling of being totally enclosed and separated from the rest of the world.

Naar aanleiding van het Shakespearejaar, vierhonderd jaar na de dood van de beroemde auteur, schreef Toon Brouwers voor het juninummer van FORUM+ in 2016 een bijdrage over een memorabele voorstelling van Shakespeare in Antwerpen.1 Deze bijdrage was de eerste in een geplande reeks over memorabele Shakespearevoorstellingen waarin diverse onderzoekers en docenten een bijdrage schrijven over een bepaalde opvoering die zij in het verre of nabije verleden bijgewoond hebben in Antwerpen. Elke auteur situeert die opvoering in een historische, maatschappelijke en persoonlijke context. De reeks past binnen het lopende onderzoek over repertoire aan de dramaopleiding van het Koninklijk Conservatorium Antwerpen. De redactie van FORUM+ besloot om het onderzoeksdomein uit te breiden naar een reeks Shakespearevoorstellingen in de Lage Landen. IJkpunt van de reeks is Midzomernachtsdroom, opgevoerd in 1954 ter gelegenheid van het honderdjarig bestaan van de Koninklijke Nederlandse Schouwburg in Antwerpen. Deze voorstelling betekende in Vlaanderen een belangrijke schakel in de overgang van de 'oude' naar een 'nieuwe' speelstijl.

Voor één keer trekt deze rubriek extra muros. Het gaat dan ook om een uitzonderlijke partiturenvondst, die door het Nederlandse tijdschrift Luister werd omschreven als 'de grootste muziekhistorische vondst van de eenentwintigste eeuw'. Het is niet dat niemand wist dat er sinds jaar en dag enkele oude muziekmanuscripten lagen tussen de zowat drieduizend boeken in de fraaie bibliotheek van kasteel d'Ursel in Hingene, alleen waren er een klaarziend oog en nader onderzoek nodig om te achterhalen dat het ging om vier unieke, want definitief verloren gewaande autografen van de Italiaanse componist Gaspare Spontini (1774- 1851).

Het zou verbazing wekken wanneer een door een kunsthogeschool uitgegeven catalogus die verslag doet van de eigen artistieke processen en resultaten, deze processen en resultaten ook zélf streng en kritisch zou ondervragen. AND/AS. Art and/as Research at the Royal Academy of Fine Arts Antwerp is, als uitgave, de papieren etalage van het brede scala aan onderzoekspraktijken bij de hogeschool waaraan de auteurs zelf verbonden zijn. Een genadeloze zelfkritiek ontbreekt bijgevolg. Dit boek is geen relict van een tentoonstelling, het biedt wel een inkijk in het relatief grote magazijn van de Antwerpse Academie voor Schone Kunsten waarin het artistiek onderzoek opgeslagen ligt – materieel, digitaal en/of virtueel. Waarom ontstaat dan toch de behoefte naar een meer reflecterende of zelfs evaluerende blik op de objecten die in dit boek worden gedocumenteerd? Dat komt wellicht omdat de eerste hoofdstukken – inleiding en context – bijna dwingen om pertinente vragen te stellen naar de kwaliteit van onderzoeksprocessen en -resultaten in de kunsten. In dit geval gaat het over de plastische kunsten, maar mutatis mutandis geldt hetzelfde voor alle andere domeinen.

Het is weinig bekend dat vlak bij Antwerpen, in het complex Het Kanaal van Axel Vervoordt te Wijnegem, een van de meest indrukwekkende realisaties valt te bewonderen van de razend populaire eigentijdse Indisch-Britse beeldende kunstenaar Anish Kapoor. Zijn monumentale werk At the Edge of the World (1998) omvat een grote koepelconstructie die aan de binnenkant met een pregnant rood pigment werd doordrenkt, en die werd opgesteld binnen in een ronde, witte, kapelachtige ruimte. De constructie en de visuele opzet van het monument doen een bezoeker duizelen, net als de bijzondere en karakteristieke akoestiek die binnen de koepel ontstaat in de ruimte. Het was geen toeval dat de Antwerpse componist Wim Henderickx dit kunstwerk als uitgangspunt nam voor de compositie van zijn eerste symfonie, die voorjaar 2016 op cd werd uitgebracht door deFilharmonie op het label Cutting Edge.

'Will Stravinsky survive postmodernism?' De enigszins provocerende vraag waarmee deze essaybundel opent, werd rond de eeuwwisseling aangekaart door Pieter C. Van den Toorn en geëchood door Anthony Grittin. De vraag vloeide voort uit de radicale, nieuwe visies op Stravinsky's werk, leven en nachleben die door, onder anderen, Richard Taruskin, Charles Joseph en Jonathan Cross werden ontwikkeld. Ze konden daarbij een beroep doen op nieuwe archivalia, waaronder een weelde aan vrijgekomen Russische documenten. Dat leidde tot de deconstructie van de mythe-Stravinsky en bereikte een voorlopig hoogtepunt in de door Tamara Levitz gepubliceerde bundel Stravinsky and his world (2013). In haar woord vooraf stelt Levitz voor om het oeuvre, maar ook de geschriften en verklaringen van en over Stravinsky, te interpreteren 'as moments of a mythological construction of a modernist myth of celebrity'. Hoe de componist en zijn werk geïnterpreteerd en gepercipieerd worden, is immers een kneedbare culturele constructie, een product dat geconstrueerd, gedeconstrueerd en gereconstrueerd wordt. Zelf was Stravinsky als geen ander begaan met zijn imago en zijn plaats in de (muziek)geschiedenis, en boetseerde hij mee aan zijn mythevorming.