oa Vijftig jaar arbeidsverhoudingen

Op weg naar een stelsel van arbeidsverhoudingen zonder collectieve arbeidsverhoudingen? Met hooguit 60% van de beroepsbevolking met een vast contract (en een mogelijk verdere daling in het vooruitzicht) begint het er danig op te lijken. Volgens de tussentijdse rapportage van de adviescommissie-Borstlap is de concentratie van flexwerk onder laagopgeleiden de 'sociale kwestie' van deze tijd (zie: Pelgrim, 2019). Wat betekent de groeiende maatschappelijke tweedeling voor de consensus en compromisbereidheid van ons poldermodel? In november 2016 stuurden de gezamenlijke vakbonden een brandbrief over de 'race naar beneden' die volgens hen gaande is op de arbeidsmarkt en de samenleving kapot maakt. In dit licht baart het opzien dat werkgevers en werknemers elkaar in het late voorjaar van 2019 na jarenlange onderhandelingen hebben gevonden in drie vergaande afspraken: over Europa, over de pensioenen en ook over het klimaat. Zijn we bezig met een revitaliseringsslag? Of is het een laatste stuiptrekking voordat onze nationale trots een plek krijgt op de werelderfgoedlijst van de UNESCO? Dergelijke vragen dateren niet van vandaag of gisteren. De afgelopen halve eeuw laat namelijk een bonte verzameling zien van uiteenlopende verwachtingen, van speculaties over trends, keertijden of breukvlakken in de betrekkingen tussen de sociale partners, met overgangen van harmonie- of coalitie- naar conflictmodellen, van transactie- naar poldermodel en weer terug. Men kan zich daarom de vraag stellen of de nadruk op de resultaten van samenwerking en overleg voldoende zicht laat op de feitelijke stand van zaken in de polder. Zijn de (soms na moeizaam overleg tot stand gekomen) akkoorden voldoende basis voor een duurzaam sociaal partnerschap? Welke essentialia houden het stelsel bijeen?