KWALON - Volume 10, Issue 3, 2005

Deze aflevering van het tijdschrift KWALON is tegelijkertijd het tweede KWALON-boek, na KWALON 23 dat verscheen in 2003. De samenstelling is dan ook niet gebaseerd op de normale rubrieken van het tijdschrift, maar is een bundeling van bijdragen die door de speciale redactie zijn verzameld onder de titel 'Methodische keuzen in kwalitatief onderzoek'.

De meest toegepaste methode van gegevensverzameling in kwalitatief onderzoek is ongetwijfeld het interview. De bijdragen in deze bundel weerspiegelen deze stelling: slechts een van de bijdragen (Langendijk) betreft onderzoek waarin men bij de gegevensverzameling niet een of andere gespreksvorm heeft toegepast. In alle andere bijdragen wordt gebruik gemaakt van of aandacht besteed aan het interview, soms als een van de toegepaste methoden van gegevensverzameling.

Deze bijdrage is een poging om helderheid te verschaffen over de methodologische identiteit en systematiek van het meest eenvoudige en populaire type kwalitatief onderzoek dat ik zal benoemen als kwalitatief surveyonderzoek of kortweg: de kwalitatieve survey. Het gaat om onderzoek waarbij de dataverzameling in het typische geval bestaat uit interviews met representanten van een bepaalde 'populatie' (een beroepsgroep, patiënten met dezelfde diagnose, gebruikers van eenzelfde vervoermiddel, bewoners van een wijk et cetera), een vergelijkende analyse die uitmondt in één of meer typologieën (nominale classificaties) en een rapportage waarin de naar voren gebrachte resultaten worden ondersteund met citaten uit de interviews.

Het interview is een vaak gebruikte methode van dataverzameling in kwalitatief onderzoek. Interviews worden toegepast om deelgenoot te worden van de ervaringen van anderen, om de opvattingen en opinies van anderen te leren kennen en om gebeurtenissen mee te maken via de beschrijvingen van andere mensen. In verband met de wetenschappelijke kwaliteit (geldigheid en betrouwbaarheid) zijn er niet alleen regels voor de rol van de interviewer en de geïnterviewde (Maso, 1987) maar ook voor de situatie waarin het interview wordt afgenomen. In het algemeen wordt geadviseerd om te zorgen voor een rustige omgeving met weinig storingen en geen anderen die meeluisteren (Weiss, 1994; Rubin & Rubin, 1995; Baarda, De Goede & van der Meer-Middelburg, 1996; Emans, 2003; Leydesdorff, 2004). Achter dit laatste gaat de vrees schuil dat geïnterviewden hun antwoorden zouden kunnen veranderen als gevolg van de aanwezigheid van een andere persoon.

Dank aan dr. Hak, dr. Boeije en prof.dr. Nijhof voor hun hulp bij het vormgeven van dit artikel. Het is een bewerking van delen uit mijn afstudeerscriptie: Omgangsongemak door normblindheid. Prof.dr. Nijhof en dr. Verbeek-Heida traden op als scriptiebegeleiders. Hun begeleiding heeft het methodologische peil van mijn onderzoek dermate verhoogd, dat ik de KWALON-scriptieprijs 2003 kreeg toegekend.

Dit artikel gaat over de opvang van ouderen met dementie in Vlaamse rusthuizen. Ook in de residentiële zorg voor dementerende bejaarden leeft het discours rond kwaliteitsvolle zorg en 'zorg op maat'. Het zorgaanbod moet aansluiten bij de lichamelijke, psychische, sociale en geestelijke behoeften van de bewoners (De Lange, 2004). Maar wat zijn die behoeften precies bij personen met dementie? Wat dient men te verstaan onder 'aangepaste en optimale zorg'? Hoe kan men in residentiële voorzieningen de kwaliteit van zorg vaststellen of meten? En aan welke voorwaarden moet men voldoen wil men kwaliteitsvolle zorg verstrekken? Op geen van deze vragen is een pasklaar antwoord voorhanden.

Al zolang de mensheid bestaat, wordt er op muren geschreven en getekend. Graffiti komen overal ter wereld voor en iedereen is er wel eens mee in aanraking gekomen. Bij graffiti denken de meeste mensen aan de tekeningen, die op muren zijn gespoten. De term omvat echter veel meer dan alleen deze spuitbusuitingen. Het woord graffiti is afgeleid van het Italiaanse werkwoord 'graffiare' wat krabben of krassen betekent. Ook het Griekse 'grafo' of schrijven is erin terug te vinden. Het enkelvoud is graffito en betekent letterlijk 'kleine krabbel' of 'het ingekraste'. Onder graffiti kan alles verstaan worden wat in de vorm van teksten of tekeningen wordt neergeschreven op plaatsen waar dit eigenlijk niet mag (Vervoort & Lievens, 1989). In mijn onderzoek staan de uitingen die op openbare toiletten verschijnen centraal.

'Een interview is een specifieke vorm van gesprek met een aan specifieke doelen aangepaste roldifferentiatie'. (Heldens, Linders & Reysoo, collegedictaat 1995)

Van 11 tot en met 13 mei 2005 vond in Utrecht de elfde Qualitative Health Research-conferentie plaats. Deze conferentie is een van de initiatieven van professor Janice Morse, verpleegkundige en antropologe, verbonden aan de Universiteit van Alberta (Canada) en hartstochtelijk voorstandster van kwalitatief onderzoek. Zij is onder meer hoofdredacteur van het tijdschrift Qualitative Health Research en hoofd van het IIQM, het International Institute of Qualitative Methodology, een multidisciplinair internationaal instituut, dat zich ten doel stelt de kwalitatieve methoden binnen academische disciplines te bevorderen (zie website IIQM). De divisie Verplegingswetenschap van de Universiteit Utrecht maakt sinds 2001 deel uit van de IIQM en had het als taak op zich genomen om de jaarlijkse conferentie in Europa te organiseren. Dit jaar was het thema 'Qualitative Evidence in Health Care'. Uit 22 landen waren deelnemers afkomstig om een paper of poster te presenteren.