KWALON - Volume 12, Issue 2, 2007

In die dagen was het in deze contreien nogal warm, een hittegolf had Europa in zijn greep. Dat soort extreme omstandigheden heeft de neiging om haar stempel te drukken op de gang van zaken. We houden wat eerder op, trekken wat anders aan, doen het wat rustiger aan. Alsof we op vakantie zijn of in de tropen, de dagelijkse gang van zaken wordt eenvoudigweg in nieuwe routines gegoten. Behalve natuurlijk als een nog dominanter omstandigheid de dagelijkse gang van zaken determineert. In Afghanistan houden we onze helm op en scherfvest aan, ook al is het ruim veertig graden. In Nijmegen wordt de veertig kilometer gewoon afgelegd, vier dagen lang, weer of geen weer.

Het platform en het tijdschrift KWALON zijn ruim tien jaar geleden voortgekomen uit de bundeling van een aantal werkgroepen die ondersteund werden door SISWO. De meest algemene was de Werkgroep Interpretatief Sociaal-Wetenschappelijk Onderzoek (WISWO). Daarnaast waren er de methodisch en/of inhoudelijk specifieke werkgroepen Symbolisch interactionistische methoden (SIM), Formeel Interpretatieve Methoden (FIM), Kwalitatief evaluatieonderzoek (KEO), Kwalitatieve medische sociologie (KMS), Onderwijs kwalitatieve onderzoeksmethoden, Discoursanalyse en Biografisch onderzoek. In 1996 gingen al die werkgroepen op in het nieuwe platform. Daarmee veranderde het taalgebruik ook stilzwijgend. Vanaf nu werd de gemeenschappelijkheid uitsluitend nog benoemd als kwalitatief en de term 'interpretatief' raakte in onbruik als paraplu. Voorzover ik weet is daar geen discussie over geweest, waarschijnlijk vanwege de aansprekende eenvoud van de tegenstelling 'kwalitatief-kwantitatief'. 'Interpretatief' ontbeert zo'n gemakkelijke tegenrijmer. Zoals 'kwalitatief' veel alledaagser en dus begrijpelijker klinkt dan 'interpretatief', klinkt ook 'kwantitatief' veel alledaagser dan 'positivistisch'. Er heeft dus een dubbele simplificatie plaatsgevonden: interpretatief is kwalitatief en positivistisch is kwantitatief.

In zijn commentaar geeft Harrie Jansen een vrij sterk aangezette visie op de huidige stand van zaken in (discussies over) kwalitatief onderzoek. Ik ben het gedeeltelijk met hem eens, maar wil er ook wel wat kanttekeningen bij plaatsen.

Het essay van Harrie Jansen schetst een ontwikkeling van het kwalitatieve onderzoek waarin ik me kan vinden. De ontstane polarisatie tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek is niet vruchtbaar. Als kwalitatieve onderzoekers hebben we ons vaak afgezet tegen kwantitatief georiënteerde onderzoekers in een poging om onze werkwijze te verduidelijken. We hebben collega-onderzoekers daarmee soms van ons afgedreven. Ze herkenden zich niet in onze weergave van hun onderzoek. Wegen voor samenwerking werden zo afgesloten. Gevolg was ook dat we het kwalitatieve onderzoek teveel op een hoop gooiden, waardoor we het zicht op de verschillende richtingen en varianten binnen het kwalitatieve onderzoek kwijtraakten.

Het concept framing gaat uit van de idee dat gebeurtenissen, personen of kwesties betekenis krijgen door het frame of de invalshoek van waaruit ze in een tekst worden belicht. Frames zijn 'organizing principles that are socially shared and persistent over time, that work symbolically to meaningfully structure the social world' (Reese, 2001: 11). Met andere woorden, in deze visie zijn frames hulpmiddelen, die mensen gebruiken om betekenis te verlenen aan de werkelijkheid, om situaties te definiëren, verantwoordelijkheden en oorzaken aan te duiden, oplossingen aan te geven en om eventueel een moreel oordeel te vellen. In deze verhandeling komt framing aan bod zoals het opgevat wordt in de communicatiewetenschap, en meer specifiek binnen de constructionistische benadering (zie bijvoorbeeld Neuman, Just & Crigler, 1992; zie verder Van Gorp, 2007).

Na een tocht van meer dan een uur met de metro vonden mijn Indiase collega Gurubhai Patel en ik eindelijk de winkel van Dineshbhai in het noorden van Londen. Het bleek een kleine kruidenierszaak te zijn; Dineshbhai woonde erboven met zijn vrouw en twee kinderen. In het kader van ons onderzoek naar de sociale relaties tussen de Patidars in Londen en hun familieleden in de dorpen in Gujarat wilden wij hem graag spreken. Dineshbhai was namelijk de voorzitter van een van de Patidar-organisaties. Aan de telefoon had hij niet erg enthousiast geklonken. 'Ik heb niet zoveel tijd, het is het huwelijksseizoen en ik ben druk bezig allerlei bijeenkomsten te organiseren. Probeer het anders maar over een paar weken', had hij gezegd. Pas na lang aandringen van mijn kant had hij toegestemd dat we hem zouden kunnen opzoeken, hoewel het niet van harte ging. 'Nou ja, vooruit dan maar', had hij gezegd, 'als jullie zo graag willen komen dan moet het maar.'

Of men nu wel of niet gebruikt of er veel of weinig van weet: iedereen heeft wel een mening over drugs. Dit is één van de leuke aspecten van het werken op dit terrein, maar ook lastig. Hoe kan er in dit veld vol meningen, belangen, emoties en ideologieën samengewerkt worden en hoe kan overeenstemming worden bereikt? Voor de procesevaluatie van een waarschuwingscampagne voor verontreinigde cocaïne werd bewust gekozen voor de Delphi-techniek. En wat bleek? Beleidsmakers, wetenschappers en preventiewerkers vonden elkaar in het nastreven van hetzelfde doel, namelijk het waarborgen van de volksgezondheid.

In 2004 stelde het stedelijk wijkoverleg (SWO) van het Antwerps stadsbestuur vast dat sociale huurders, allochtonen, jongeren en kansarmen ondervertegenwoordigd waren bij de activiteiten van het SWO in de meeste Antwerpse wijken (Vallet, 2004). Daarom besliste het SWO om de houding van die doelgroepen tegenover participatie aan het overheidsbeleid in de eigen wijk te onderzoeken. In 2006 kreeg het samenwerkingsverband van het Centrum voor Duurzame Ontwikkeling en het Centrum voor Lokale Politiek van de Universiteit Gent (CDO-CLP) de opdracht om die vier doelgroepen in één Antwerpse wijk, namelijk Luchtbal-Schoonbroek, te onderzoeken. De resultaten van dit onderzoek zouden gebruikt moeten kunnen worden om de communicatie tussen het Antwerpse stadsbestuur en die doelgroepen te verbeteren.

In het opdrachtenpalet van commercieel toegepast onderzoek neemt imago-onderzoek een prominente plaats in. Grote, vaak internationaal opererende bedrijven en instellingen baseren hun marketingbeslissingen mede op kwalitatief onderzoek naar hun product- of dienstenimago, of hun corporate image. In een belangrijk aantal gevallen is de interesse primair gericht op de inhoud en de structuur van het imago, en niet zo zeer op de aantallen consumenten die op een bepaalde manier invulling geven aan het onderzochte imago. Het is daarom van groot belang om kwalitatieve imagometingen te laten verlopen volgens welomschreven en onderbouwde werkwijzen. Deze laten namelijk onafhankelijke controle en beoordeling toe door de ontvanger – en betaler – van het onderzoek.

Op Royal Holloway College, universiteit van Londen, werd dit jaar de tweede conferentie over CAQDAS – computer-assisted qualitative data-analysis – gehouden. Het was er van de 17e tot de 19e april zonnig en gezellig. Organisator was het CAQDAS Networking Project van de universiteit van Surrey. De wortels van dat project, dat nu officieel dertien jaar bestaat, liggen in 1989 bij de conferentie Using Computers in Qualitative Research. Dit jaar ging het over Advances in Qualitative Computing.

Zo'n 900 onderzoekers uit 55 verschillende landen zochten elkaar op in de University of Illinois om de conferentie Qualitative Inquiry bij te wonen. Het congres, dat sinds 2005 jaarlijks door de International Association of Qualitative Inquiry (IAQI) georganiseerd wordt, stond dit jaar in het teken van Qualitative inquiry and the politics of evidence, ofwel de zoektocht naar meer erkenning van en waardering voor een alternatieve manier van bewijsvoering door kwalitatief onderzoek binnen academische instellingen en faculteiten, beoordelingscommissies, onderzoeksfondsen, professionele organisaties en wetenschappelijke tijdschriften. Ik was er als junior onderzoeker op het terrein van patiëntenparticipatie in wetenschappelijk onderzoek voor het eerst bij en zal verslag doen van de bijgewoonde lezingen en workshops.

Het jaarlijks symposium van het tijdschrift Medische Antropologie zal dit jaar (vrijdag 14 december) gaan over 'ziekte en liefde'. De redactie nodigt u uit een paper te schrijven over dit thema. Een uitgebreide omschrijving van het thema zal verschijnen in het juninummer van het tijdschrift. Hieronder vindt u een korte aanduiding. Meld uw deelname aan het symposium via een paper aan de hoofdredacteur: [email protected].

Schipper heeft zich langdurig verdiept in zelfverwondend gedrag bij mensen met een verstandelijke beperking (in een pilotstudy van 1987-1989 spreekt hij nog over (diep)zwakzinnigen). Een onderwerp dat voor familieleden en menig hulpverlener nogal beladen is. Want wie kan het aanzien dat iemand zichzelf blind slaat, tot bloedens toe met balpennen in zijn neus peutert, gaten in zijn hoofd bonkt of lippen en vingers afbijt. Veel mensen uit de dagelijkse zorgpraktijk zullen aanvankelijk ambivalent reageren op het protocol. Enerzijds zullen ze staan te juichen over dit degelijke, explorerende, praktijkgerichte onderzoek, dat hun uiteindelijk handvatten probeert te geven in de dagelijkse verzorging en in pogingen om het zelfverwondend gedrag te reduceren. Anderzijds confronteert en dwingt het hen om nog gerichter en systematischer naar het zelfverwondende gedrag te kijken.

Beste Hilde Ham,

Beste Wim Schipper,

In dit boek wordt aan de hand van twee gevalsstudies bestudeerd hoe lokaal overheidsbeleid zich in de praktijk verhoudt tot de lokale media. De eerste gevalsstudie betreft het beleid met betrekking tot drugsoverlast rondom raamprostitutie, het tweede geval betreft de toestroom van Bulgaarse arbeidsmigranten. Op basis van mediaberichten, beleidsstukken, politiecijfers, interviews en observaties wordt zowel het beleidsproces als het nieuwsproductieproces gereconstrueerd. De centrale vraag in het onderzoek is dan: wie beïnvloedt eigenlijk wie? Lopen beleidsmakers achter het nieuws aan of lopen de journalisten aan de leiband van de lokale overheid?

Werken in een lerende organisatie. Dat wil iedereen toch? 'Mijn werkplek is mijn leerplek' is een gevleugelde uitspraak. En ik heb menig manager en directeur horen zeggen dat hún organisatie écht een lerende organisatie is. Maar ja, dan de weerbarstige praktijk. Hoe krijg je een lerende organisatie van de grond? Hoe behoud en versterk je het lerend vermogen? Wat doe je dan eigenlijk met elkaar? Wie het weet mag het zeggen.