KWALON - Volume 23, Issue 1, 2018

Dit is een waarschuwing. Bij de redactie van KWALON is chronische methodologische Q-koorts geconstateerd. Deze uit zich onder meer in symptomen als openheid, een dynamisch en emergent ontwerp, empirie-gedrevenheid, een oriëntatie op betekenisgeving, interpretatie en theorie-ontwikkeling en (koortsachtige) iteratie. Gelukkig staat geneesheer Verschuren paraat en is de behandeling in dit nummer in gang gezet in de vorm van een injectie van q – kleine Q dus – gekenmerkt door, onder meer, geslotenheid, een statisch en voorgestructureerd ontwerp, theorie-gedrevenheid, een onbeperkte oriëntatie op verklaren en (rustgevende) lineariteit. In de terminologie van Verschuren mag Q dan wel praktijkrelevant zijn, q is praktijkgericht en daar mag volgens hem wel wat meer aandacht aan worden besteed. Je zou ook kunnen zeggen dat q vaak praktijkbepaald is, in die zin dat onderzoek gebaseerd op q een grotere kans heeft op financiering dan onderzoek gebaseerd op Q. Komt dat misschien doordat de kenmerken van q-onderzoek lijken op die van kwantitatief onderzoek, in die zin dat q-onderzoek veel weg heeft van het toetsen van vooropgestelde hypothesen? En dat dit makkelijker en beter te legitimeren is naar beleidsbepalers en financiers toe?

‘Kwalitatief onderzoek moet kunnen “(…) bijdragen aan een verandering en verbetering van een concrete praktijk” (De Boer & Smaling, 2011, p. 11).’ Zo citeren Baarends en Simon, voortaan aan te duiden als ‘de auteurs’, twee vertegenwoordigers van de mainstream van kwalitatief onderzoek in Nederland. Ze laten er meteen op volgen: ‘Ons maakte dat nieuwsgierig naar de aard van de praktijkgerichtheid van kwalitatief onderzoek (…)’ (Baarends & Simon, 2017, p. 5).

We herkennen onze boodschap niet in de wijze waarop Verschuren reageert. Ons artikel was een essay waarin we veelgebruikte literatuur over praktijkgericht kwalitatief onderzoek op kwaliteitseisen hebben beschouwd. Als kader daarvoor hebben we een rubricering van kwaliteitseisen van Sparkes (2001) gebruikt. Onze kernboodschap is dat onze analyse van de door ons bestudeerde literatuur over praktijkgericht kwalitatief onderzoek duidelijk maakt dat daarin kwaliteitseisen worden gehanteerd die objectiviteit, theorie-sensitiviteit en generaliseerbaarheid vooropstellen. Deze oriëntatie op kwaliteit valt binnen het replicatie- perspectief en parallelle perspectief van Sparkes (2001), waarmee ons duidelijk werd dat in de bestudeerde literatuur toch vooral een kwantitatief (lees eventueel positivistisch) perspectief op onderzoek doorslaggevend is. We zetten daar vraagtekens bij en suggereren een ander perspectief op kwaliteitseisen, zeker indien kwalitatief onderzoek relevante (wetenschappelijke) kennis voor en met een dynamische praktijk moet opleveren. Overigens, we spreken in ons essay over praktijkgericht kwalitatief onderzoek, omdat de literatuur die we aanhalen zelf spreekt over praktijkgerichtheid.

Het punt dat Baarends en Simon in KWALON 66 willen maken, is dat volgens hen in de Nederlandse basisliteratuur over kwalitatief onderzoek ‘het replicatie-perspectief en parallelle perspectief domineren’ (Baarends & Simon, 2017, p. 8). Voor het ‘diversificatie-perspectief en vrije perspectief’ is geen ruimte. Baarends en Simon illustreren hun aanname aan de hand van een analyse van twee Nederlandstalige boeken over praktijkgericht kwalitatief onderzoek. Zij vragen zich af of dat praktijkgericht onderzoek haar beloftes waarmaakt, namelijk de praktijk serieus nemen. Zij hebben hun twijfels daarbij. Volgens hen sluit praktijkgericht onderzoek vanuit het diversificatie-perspectief en vrije perspectief aan ‘bij de betekenisverlening van mensen zelf én (daardoor) bij praktijkgerichtheid’ (onderaan p. 9).

Hoewel de replieken op ons essay anders doen vermoeden, kunnen wij spreken van een geslaagd essay. De Belgische filosofe Patrica de Martelaere omschreef filosofie ooit als ‘krabben waar het jeukt’. Als we ergens in zijn geslaagd, dan is het wel om ergens aan gekrabd te hebben. Daar zijn essays ook voor, ze nodigen uit tot debat.

In mijn slotreactie houd ik de volgorde aan waarin de diverse stukken zijn geschreven.

In 2018 breekt de laatste fase van mijn etnografische studie en promotietraject aan: ik ga papers indienen en dan, als ik geluk heb, volgt het publicatieproces van Revise & Resubmits. Naast een nieuw inzicht in het bestudeerde fenomeen is de basiseis voor een publicatie dat je inzichtelijk maakt hoe je vanuit de empirie tot dat inzicht bent gekomen (Langley & Abdallah, 2011). Het is dus essentieel om methodologisch fit te zijn: wat is de beste methode om aan te tonen hoe ik het inzicht heb verworven dat ik in mijn paper presenteer?

Wanneer je als onderzoeker aan de slag gaat met een specifieke onderzoeksvraag, is het verstandig je te verdiepen in de epistemologische en ontologische principes die aan de gekozen methodologie ten grondslag liggen. Dat helpt om richting te geven aan bijvoorbeeld methoden van dataverzameling en -analyse, maar ook draagt het bij aan het vergroten van de robuustheid (rigour) van je onderzoek. Methoden dienen expliciet en congruent te zijn met onderliggende assumpties van de gekozen methodologie. Het door elkaar gebruiken van verschillende methodologieën, vooral als deze gepositioneerd zijn binnen verschillende paradigma’s, lijkt een onderzoek niet ten goede te komen. Het mixen van methoden vanuit concurrerende paradigma’s kan leiden tot onduidelijkheden in het formuleren van de onderzoeksvraag, het selecteren van deelnemers, het verzamelen en analyseren van de data. Volgens Creswell (2012) kan het werken met diverse methodologieën tot gevolg hebben dat gegenereerde data moeilijk te rijmen zijn (met zekere filosofische principes), wat kan leiden tot een gebrek aan analytische helderheid. Daardoor kunnen bevindingen minder bruikbaar zijn en door anderen minder goed ontvangen worden. Holloway en Todres (2003) spreken over spanningen tussen flexibiliteit, kijken wat gemixt en gebruikt kan worden binnen elke methodologie, en coherentie, duidelijkheid en consistentie binnen een enkele methodologie. Het uitwisselen van methodologieën kan volgens hen leiden tot inconsistentie en kan de integriteit van de benadering beschadigen.

Deliberatieve methoden worden zowel gebruikt om democratische processen te versterken als om collaboratief onderzoek op te zetten. Vanuit de ervaringen van een onderzoekstraject delen we inzichten over deliberative inquiry of beraadslagend onderzoek, een voorbeeld uit het brede scala van dergelijke deliberatieve methoden. Aan bod komt een fasering van een deliberative inquiry-traject met een toelichting van de verantwoordelijkheden voor facilitator en deelnemers. Aan de hand van theorievorming over legitimiteit worden een aantal ervaringen met deze methode kritisch geëvalueerd. Uitgangspunt hierbij is dat deliberatieve methoden niet alleen legitieme resultaten moeten opleveren, maar dat ook het proces om tot die resultaten te komen vanuit principes van rechtvaardigheid moet worden opgezet.

Stel, je hebt een belangrijk interview voor de boeg met iemand die je nog niet kent. Je merkt al snel dat het gesprek soepel loopt. Je voelt je betrokken bij het verhaal van de ander, zit op het puntje van je stoel. Het gesprek krijgt veel diepgang.

Katherine Bischoping & Amber Gazso, Analyzing talk in the social sciences: Narrative, conversation & discourse strategies, Sage: London, 2016, 240 pp., ISBN 978-1-4462-7248-0, € 84,65.

Gary Thomas, How to do your case study (2nd ed.), Los Angeles etc.: Sage, 2016, 288 pp., ISBN 978-1-4462-8265-6 (pbk), € 34,42.

Alan Morris, A practical introduction to in-depth interviewing, Los Angeles: Sage Publications, 2015, 160 pp., ISBN 978-1-4462-8763-7, € 29,75 (pbk).

Participatief actieonderzoek (PAO) is gericht op het tot stand brengen van concrete veranderingen en verbetering in beroepspraktijken en combineert verandering, het ontwikkelen van kennis óver die verandering en persoonlijke en collectieve leerprocessen. Deze specifieke insteek van praktijkgericht onderzoek inspireert een groeiende groep onderzoekers, professionals en hbo-docenten. De verbondenheid van onderzoek en veranderen, de focus op participatie van de belanghebbenden in het onderzoek, en de impact van deze vorm van onderzoek zijn belangrijke motieven om voor PAO te kiezen.

Narrative Matters is een tweejaarlijks congres waaraan internationale onderzoekers uit verschillende disciplines deelnemen. De snel groeiende interesse in verhalen en story-telling in verschillende disciplines en professionele vakgebieden brengt een aantal uitdagingen met zich mee.

Dit onderdeel bevat de Engelstalige samenvattingen van de artikelen in dit nummer.