NTT Journal for Theology and the Study of Religion - Volume 48, Issue 3, 1994

1Referaat gehouden op de jaarlijkse medewerkersbijeenkomst van het Commentaar op het Oude Testament (Kok Kampen) op 15 mei 1993. De aanwezigen dank ik hartelijk voor hun kritische opmerkingen en aanvullingen, waarvan sommige nog in dit artikel zijn verwerkt.

2Bijv. GLA XXI 42: ‘Agit enim omnipotens in cordibus hominum etiam motum voluntatis eorum; vgl. XX 43: ‘quod eius [sc. hominus] voluntatem proprio vitio suo malum in hoe peccatum iudicia suo iusto et occulto inclinavit’. Zie ook De correptione et gratia XIV 43: ‘cui volenti [sc. Deo] salvum facere nullum hominum resistit arbitrium’ en XIV 45: ‘Non est itaque dubitandum, volentati Dei <...> humanas voluntates non posse resistere, quominus faciat ipse quod vult; quandoquidem etiam de ipsis hominum voluntatibus quod vult, cum vult, faciat’ (N.B.: het ‘cum vult’ geeft indirect het vrije van de wilsact aan, op het moment dat/wanneer Hij het wil, gebeurt het, maar Hij kan het ook niet-willen); vgl. PS XX 41. Zie eveneens DP XIII 33: ‘Nos ergo volumus, sed Deus in nobis operatur veile’ en XVII 41: niet alleen het ‘praeparare’ en ‘praevenire’, maar ook het ‘operari’ en ‘facere’ bij het tot geloof komen wordt aan God toegeschreven. Augustinus herhaalt soms, dat Gods wil de wil van mensen meer in Zijn macht heeft dan zij die in hun eigen macht hebben.

Eén van de indrukwekkendste teksten is wel CG XII38: ‘Subventum est igitur infirmati voluntatis humanae, ut divina gratia indeclinabiliter et insuperabiliter ageretur et ideo, quamvis infirma, non tarnen deficeret neque adversitate aliqua vinceretur’. Vgl. de close-reading van J. Mausbach, Die Ethik des heiligen Augustinus, BD II: Die sittliche Befähigung des Menschen und ihre Verwirklichung, Freiburg i.Br. 1909¹, 35; Mausbach leest ook deze zin niet-deterministisch. Andere teksten zijn bijv. CG VIII 17: Als Christus voor Petrus gebeden heeft opdat zijn geloof niet zal bezwijken, kan Petrus’ geloof niet bezwijken, want anders zou Christus’gebed kunnen falen; en PS VIII 13: ‘Haec itaque gratia <...> a nullo duro corde respuitur’.

1Bewerking van een gastcollege aan de universiteiten van Uppsala en Linköping te Zweden, gehouden op 22 en 26 april 1993 in het kader van de samenwerking met de Theologische Faculteit en het Centrum voor Bio-ethiek en Gezondheidsrecht van de Universiteit Utrecht. Dit gastcollege steunt onder meer op enkele ideeën naar voren gebracht in R. Heeger, ‘Eigenwert und Verantwortung. Zur normativen Argumentation in der Thierethik’, in: W. Härle e.a. (red.), Unsere Welt - Gottes Schöpfung (Marburger Theologische Studien 32), Marburg 1992, 251-267, en idem, ‘Diergeneeskunde en ethiek’, in: T. van Willigenburg, A. van den Beld, F.R. Heeger, M.F. Verweij, Ethiek in praktijk, Assen 1993, 181-186.