NTT Journal for Theology and the Study of Religion - Volume 65, Issue 2, 2011

Aan het einde van zijn Tractatus logico-philosophicus spreekt Wittgenstein drie keer over ‘het mystieke’. Kunnen we het boek lezen als mystiek werk? Wittgensteins opvattingen blijken aan te sluiten bij een intellectuele vorm van mystiek waarvoor Denys Turner, in The Darkness of God, voorlopers ziet in de mystieke traditie vanaf Dionysius de Areopagiet. Wittgenstein bestudeert taal en logica om een juist zicht op de wereld te verwerven. Zijn rationele, logische opgang eindigt in een paradox. Dit is het punt van de totale ineenstorting van het spreken, die voor de lezer die de auteur goed heeft begrepen, een ‘hoger’ inzicht inhoudt.

Veel oude Hethitische, Babylonische en Israëlitische gebeden sporen goden aan om de situatie van degenen die het gebed uitspraken te verbeteren. Zo bad de Hethitische koning Mursili II (ca 1300 v.C.) om verlossing van een ernstige epidemie en van vijanden die zijn land veel schade toebrachten. Hij probeerde zijn goden er met argumenten van te overtuigen dat het in hun eigen belang was om te luisteren naar zijn wensen. De meeste van zijn argumenten komen ook al in oudere Hethitische en Babylonische gebeden voor. In Israëlitische smeekgebeden in het Oude Testament treffen we dezelfde overredingsstrategieën aan als in de oudere Hethitische en Babylonische gebeden. Een belangrijk verschil met deze oudere gebeden is echter dat de gebeden van het Oude Testament rekening houden met de macht van maar één god, namelijk Jhwh.

Cultuur kan op verschillende manieren worden omschreven: als gewoonte, habitus, symboolsysteem of een geheel van concrete verhalen, praktijken en instituties. Culturen zijn niet uniform of statisch: ze veranderen voortdurend en hebben ongelijke gevolgen voor de onderscheiden groepen in een samenleving. Cultuur is daarom niet onschuldig: ze heeft te maken met machtsverhoudingen. Als een groep culturele erkenning opeist, duidt dat niet per se op nostalgie of weerstand tegen verandering. De eis kan ook voort-komen uit verzet tegen marginalisering. In dominante discoursen wordt dat vaak miskend en wordt culturele weerstand vaak geneutraliseerd door een conceptueel verschil te maken tussen cultuur en religie. Zo houdt men de schijnbare onschuld van cultuur in stand en versterkt men de dominantie van één bepaald religieus perspectief, namelijk dat van de moderne natiestaat en van de neoliberale economie.

Verwijst Jeremia 31:31 naar een totaal nieuw verbond of naar een vernieuwing van het verbond? De auteur van dit artikel concludeert dat de interpretatie als een totaal nieuw verbond de voorkeur verdient. Dit nieuwe verbond zal gesloten worden na de dagen dat JHWH zijn Torah in het binnenste van zijn volk zal leggen (31:33). Omdat een verbond gesloten wordt tussen twee partners (hier: Jhwh en Israël), heeft het nieuwe ook twee kanten: 1) de Israëlieten zullen elkaar niet langer leren: ‘Ken Jhwh’ – 2) Jhwh zal niet meer denken aan Israëls zonden.