De Dikke Blauwe

De zeeschilderkunst is een vierhonderd jaar oud specialisme van de traditionele Hollandse schilderschool. Het schilderen van schepen en de zee vereist zowel nautische kennis als een groot artistiek talent. Cécile Bosman onderzoekt de achtergrond, opleiding en onderwerpkeuze van de negentiende-eeuwse zeeschilder. Ook beschrijft ze hoe tegen zeestukken werd aangekeken door de zeeschilders zelf, hun collega-schilders op de kunstenaarsverenigingen, door kunsttheoretici en in de kunstkritiek.

Het blijkt dat zeeschilderkunst in Nederlandse kunstkringen gedurende de hele negentiende eeuw werd gezien als een vehikel voor vaderlandsliefde. Deze vorm van cultuurnationalisme was gestoeld op de historische verbondenheid van het land met het water en vooral op een verheerlijking van Nederland als zeevarende natie. Een hardnekkige mythe die nu onderwerp is van verhitte maatschappelijke discussies. Dit fraai geïllustreerde boek vult een leemte in de kunst- en cultuurhistorische kennis over de zeeschilderkunst en biedt tegelijk een verhelderende blik op de nog altijd invloedrijke negentiende eeuw.

Vanwege de scheiding van kerk en staat werd in de negentiende eeuw in openbare universiteiten kerkelijke theologie vervangen door godsdienstfilosofie. Als venster op het denken over geloven gebruikt Willem B. Drees, de laatste hoogleraar godsdienstwijsbegeerte in Leiden, werk van zijn voorgangers. In de tweede helft van de negentiende eeuw dachten zij houvast te kunnen vinden in het redelijk denken, in kennis van de godsdiensten of hun eigen geloof. Na de Eerste Wereldoorlog wordt geloof gezien als een keuze voor vertrouwen op de zin van het Geheel. Recenter zien we agnostische terughoudendheid die religieus en wetenschappelijk wordt gemotiveerd. Een geladen zwijgen.

In 1995 startte het Centrum voor Filantropische Studies aan de Vrije Universiteit het onderzoek Geven in Nederland, dat sindsdien elke twee jaar verschijnt. In deze dertiende editie van Geven in Nederland worden de bijdragen van huishoudens, individuen, fondsen, bedrijven en goededoelenloterijen in kaart gebracht. Nederlanders beperken zich niet alleen tot het geven van geld maar verrichten ook vrijwilligerswerk op vele maatschappelijke terreinen. Geven in Nederland geeft antwoord op de volgende vragen: Hoe vrijgevig is Nederland? Wie geeft aan welke doelen? Hoe heeft het geefgedrag zich de laatste 25 jaar ontwikkeld? Geven in Nederland draagt bij aan de zichtbaarheid van maatschappelijk initiatief in Nederland. Dat is belangrijk ter legitimatie van een zelfstandige en snel groeiende sector.

De Nederlandse samenleving heeft in de afgelopen anderhalve eeuw een diepgaande transitie doorgemaakt. In alle maatschappelijke sectoren zijn de resultaten van de snelle ontwikkeling van wetenschap en techniek doorgedrongen. Die ontwikkeling was alleen mogelijk door de inzet van professionals met een gedegen wetenschappelijke vorming. Zij hadden niet alleen een wetenschappelijke opleiding nodig, maar moesten gedurende hun beroepsuitoefening ook voortdurend gevoed worden met informatie uit wetenschap en praktijk om de voortgaande ontwikkelingen bij te houden en mede vorm te geven.

Dit boek beschrijft hoe de redacties en de uitgevers van professionele tijdschriften zich hebben ingespannen om hun rol als informatiemakelaar goed te vervullen. Verder laat het zien hoe zij hun product voortdurend hebben aangepast aan de steeds hogere eisen van lezers wat betreft toegankelijkheid en vormgeving. Ten laatste is er aandacht voor de wijze waarop zij steeds de bedrijfseconomische voorwaarden hebben vervuld om de continuïteit van hun werk te verzekeren. Zonder deze professionele tijdschriften was Nederland niet geworden wat het nu is.

In haar Gouden Eeuw nam Antwerpen de rol over van Brugge als handelscentrum van West-Europa. Antwerpen groeide daarbij uit van een middelgrote Brabantse stad tot de onbetwiste metropool van de Lage Landen met niet minder dan 100.000 inwoners. Over de impact van deze economische en demografische groei op het stadsbestuur was tot nu toe weinig bekend en dat terwijl Antwerpen een interessante en uitzonderlijke casus is. Terwijl in vergelijkbare handelsmetropolen – zoals vijftiende-eeuws Brugge, zestiende-eeuws Lyon of zeventiende-eeuws Amsterdam – het stadsbestuur steeds meer werd bevolkt door handelaars, was dat in Antwerpen niet het geval.

Macht in de Metropool reconstrueert wie er tussen 1400 en 1550 dan wel in het Antwerpse stadsbestuur zat als schepen of burgemeester, wat hun profiel was en hoe dit evolueerde door de tijd heen. Ook de vastgoedinvesteringen van deze groep en haar relatie met verschillende sleutelgroepen in de samenleving – de ambachten, de adel en het centraal bestuur – worden in kaart gebracht.

Vanwege ontkerkelijking laten veel protestantse geloofsgemeenschappen hun kerkgebouwen los, maar in sommige gevallen blijven zij na overdracht van het eigenaarschap (een deel van) het kerkgebouw gebruiken voor hun erediensten. De aanwezigheid van andere gebruikers heeft gevolgen voor de beleving van de geloofsgemeenschap. Eigenaar en geloofsgemeenschap verhouden zich ieder op een andere manier tot de ruimte en de tijd van het kerkgebouw. Bovendien verandert het aanzien van het kerkgebouw: de historische (katholieke) en civiele geschiedenis worden zichtbaar. Er vormen zich ook nieuwe gemeenschappen.

Dit boek laat zien dat meervoudig gebruik voor de eigenaren en de gebruikers een ingewikkelde opgave is. Naast soms creatieve vormen van samenwerking doen zich geregeld conflicten voor. De visies van de diverse gebruikers over een passende omgang met het kerkgebouw, blijken sterk te kunnen verschillen. De gebruiksgeschiedenis van de betreffende geloofsgemeenschap en de gekozen juridische structuur bepalen voor een groot deel hoe het meervoudig gebruik er in elke specifieke situatie uitziet.