De Boekenwereld - Volume 38, Issue 1, 2022

Abstract

Alle begin is moeilijk. Pas in 1483, ruim tien jaar nadat de boekdrukkunst in de Lage Landen was geïntroduceerd, was voor het eerst een drukker-uitgever in Leiden actief. Leiden was toen al een van de grotere Hollandse steden met een bevolking van tegen de 10.000 inwoners. Die eerste uitgever heette Heynricus Heynrici, maar er is verder vrijwel niets over hem bekend. We weten niet of hij uit Leiden kwam, bij wie hij het drukkersvak had geleerd, zelfs niet waar hij was gevestigd.

Abstract

In Leiden werden al meteen na de introductie van de boekdrukkunst in de stad drukkersmerken gebruikt. Drukkersmerken kunnen worden beschouwd als bedrijfslogo’s avant la lettre. Aanvankelijk waren het eenvoudige beeldmerken gebaseerd op de initialen van de uitgever of het wapen van de stad Leiden. Vanaf de tweede helft van de zestiende eeuw stonden zij evenwel onder invloed van het opkomend genre van de emblematiek, waarbij woord – het motto van de uitgever – en beeld – een toespeling op zijn naam of specialisme – op elkaar inwerken. Vanzelfsprekend was de academische context voor veel Leidse uitgevers een bron van inspiratie. De universiteit, in de persoon van de hoogleraren en studenten, was immers hun voornaamste leverancier van kopij en afnemer van boeken.

Abstract

Een universiteit zonder boeken is ondenkbaar en boeken zijn ondenkbaar zonder auteurs, drukkers en uitgevers. Dat zag de universiteit bij haar stichting al snel in. Drukker, uitgever en boekhandelaar Christoffel Plantijn (ca. 1520-1589) verbleef van 1583 tot 1585 in Leiden en werkte in deze periode voor de universiteit en voor de Staten van Holland.

Abstract

Leidse geleerden en drukkers hebben een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van de Arabische boekdrukkunst in Nederland, vooral in de zeventiende eeuw. Ze hadden elkaar hard nodig: het voor buitenstaanders onleesbare Arabische schrift loopt niet alleen van rechts naar links, maar de letters moeten ook met elkaar doorverbonden worden zoals in ons lopende (cursieve) handschrift. Hoe krijg je dat voor elkaar met losse loden blokjes?

Abstract

De productie en circulatie van kennis in Leiden in de zeventiende eeuw werd sterk gekenmerkt door een vruchtbare uitwisseling tussen geleerden en studenten enerzijds en drukkers en boekverkopers anderzijds. Onder de talrijke uitgevers die in deze periode in de stad actief waren neemt de Officina Elseviriana de meest vooraanstaande plaats in. Niemand minder dan de beroemde Italiaanse astronoom Galileo Galilei (1564-1642) noemde de Elzeviers eens ‘veruit de beste drukkers en zeer aan te bevelen in alle takken van wetenschap.’

Abstract

Op een stormachtige dinsdagmiddag verwelkomt Maurits van den Boogert mij bij de receptie van uitgeverij Brill, waar hij, als Senior Publishing Director, onder meer verantwoordelijk is voor studies van het Midden-Oosten, de islam, en Afrika. Hij gaat mij voor, door de glazen binnendeur en het smalle trappenhuis, over de met tapijt beklede gang. Het kantoorpand aan de Plantijnstraat is rustig, want er wordt nog veel thuis gewerkt; we kunnen de deur van Van den Boogerts werkkamer open laten tijdens het interview.

Abstract

Plagiaat! Pierre Louis de Maupertuis, president van de Akademie der Wissenschaften in Berlijn, ontplofte bijna. De Haagse hoogleraar Samuel König had kritiek geleverd op zijn beste publicatie ooit: het in Leiden uitgegeven Essay de cosmologie (1751). Volgens König leunde het betoog veel op wat de grote filosoof Leibniz al eerder had geschreven. Zelden ontstond er zoveel tumult over een Leidse wetenschappelijke uitgave.

Abstract

Willem Bilderdijk (1756-1831) staat bekend als een moeilijke man, die voortdurend in conflict was met zijn omgeving. Niet voor niets karakteriseerde Johan Huizinga hem als de ‘Grote Ongenietbare’.

Ook met zijn uitgevers had Bilderdijk een moeizame verhouding.

Abstract

Op 20 januari 1895 overleed op 66-jarige leeftijd Pieter Somerwil (1828-1895). Vijfentwintig jaar lang was hij als pedel verbonden geweest aan het Leidsch Studentencorps (LSC) en voor menig Leidse oud-student was hij een meer dan bekend gezicht.

Abstract

Toen A.W. Sijthoff’s Uitgeversmaatschappij te Leiden op 2 januari 1951 haar honderdjarige bestaan vierde, spraken de kranten over een bedrijf ‘dat de naam van Leiden heeft uitgedragen, ver over de grenzen, naar alle landen, over verre zeeën, naar alle werelddelen’. Het jubileum werd die dag dan ook met gepaste trots en groots gevierd.

Abstract

Je baan opzeggen, en als dertiger zonder noemenswaardig startkapitaal je eigen uitgeverij beginnen. Dat klinkt als een spannend avontuur, al zullen sommigen dit misschien zien als een sprong in het duister, een waagstuk. Toch is dat precies wat Evelyn de Regt (1958) deed toen ze in 1992 de Leidse uitgeverij Primavera Pers oprichtte.

Abstract

In de achttiende eeuw kwamen veel Italiaanse prentverkopers en handwerkslieden naar Noord-Europa en vestigden zich onder meer in de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden. Zo lezen we dat in 1734-1735 een zekere Dominicus Sala, een Italiaanse stucwerker, 200 gulden uitbetaald kreeg voor ‘het plakwerk in het voorhuis’ in een pand aan het Steenschuur in Leiden, waar toen het vroedschapslid Pieter van Hoogmade woonde.

Over deze Dominicus is verder weinig bekend. In Leiden en verre omstreken zou de familienaam Sala echter al snel een begrip zijn.

Abstract

Wie een manuscript of oude druk onderzoekt, verricht spannend detectivewerk. Een van de boeiendste onderdelen van het vak is het onderzoek naar de provenance, de zoektocht naar de eerdere bezitters van een exemplaar. Eerdere bezitters leren ons veel over de leescultuur in vroeger tijden en de aantekeningen in de door hen gelezen boeken geven informatie die op een andere manier vaak niet verkregen kan worden. In dit artikel wil ik de wel bijzonder rijke provenance bespreken van een boek uit de Athenaeumbibliotheek te Deventer.

Abstract

Zoals vaak, wanneer er een nieuwe wereldveranderende uitvinding wordt gedaan, volgen er in het kielzog van de bedenker talloze anderen die met de vondst aan de haal gaan. Zelfs al beschermt een officieel octrooi de rechtmatige eigenaar. Menig (wetenschappelijke) doorbraak wordt ontvangen door verbazing, waardering en kritiek, maar daarna komt wedijver. Een écht goed idee leidt vaak tot meer mogelijkheden dan in eerste instantie gedacht.

Abstract

In 1923 vierde Nederland het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina (1880-1962). Ter gelegenheid daarvan verscheen er een bijzonder vormgegeven gedenkboek, met een turbulente uitgeefgeschiedenis, die breed uitgemeten werd in de landelijke pers. Extra bijzonder is dat zowel de ontwerpen van de sierkunstenaar Carel Adolph Lion Cachet als een boekbandstempel voor deze uitgave bewaard gebleven zijn: een zeldzaamheid voor deze periode in de Nederlandse boekgeschiedenis.