FORUM+ - Volume 27, Issue 1, 2020

In dit artikel belichten Hanka Otte en Pascal Gielen het onderscheid tussen gemeenschapskunst en gemene kunst, beter bekend als community art en commoning art. Hun stelling is dat gemeenschapskunst, zoals sociaal-artistieke projecten, deels gesubsidieerd worden omdat ze de maatschappelijke status quo bevestigen. Gemene kunst zet daarentegen niet alleen in op het sociale, maar ook op het politieke, en valt daarom vaak tussen de mazen van het vigerende cultuurbeleid. Dat beleid vermijdt volgens de auteurs het politieke, doordat het kunst enkel van publieke waarde acht wanneer het door zoveel mogelijk individuen wordt geconsumeerd. De persoonlijke smaak of persoonlijke werking van kunst staat voorop in het cultuurbeleid, waardoor er wordt voorbijgegaan aan de mogelijkheden die kunst aan een gemeenschap biedt. De auteurs pleiten daarom voor een gemeen cultuurbeleid dat enkel kaders geeft en artistieke ontwikkelingen autonoom hun gang laat gaan.

In recente debatten over stadsontwikkeling zien we een grotere vraag van individuele bewoners en burgerbewegingen naar inspraak in het beleid, ook buiten de verkiezingstijd. Dit daagt overheden, maar ook burgerbewegingen uit om op zoek te gaan naar manieren om die grotere diversiteit van mensen en groepen een stem te geven. Via de interventie De Eendagspartij onderzochten Niek Kosten en Liesbeth Huybrechts hoe ontwerpers een rol kunnen spelen in het creëren van ruimte voor een grotere verscheidenheid aan stemmen in het debat in en over de stad. De auteurs verkenden meer bepaald een vorm van grafisch ontwerp die uitgaat van het dagelijks leven van politieke partijen, bewonersgroepen en mensen in de stad en hoe zij zich grafisch uitdrukken rond bepaalde thema’s. Dit noemen ze ‘vernaculair ontwerp’.

Dit audiovisueel essay is het resultaat van een experiment in het gebied tussen taal, beeld en audio. De beelden van fotograaf Ingrid Leonard worden samen gepresenteerd met tekstfragmenten van Katharina Smets en het geluid en de muziek van Inne Eysermans. Ze vormen samen het multimediaal collectief The Space Between en creëren een associatieve ruimte die niet enkel persoonlijk is, maar ook een beroep doet op het collectieve geheugen.

Waarom is het tegenwoordig nog moeilijk om twee lichamen met verschillende huidskleur samen vast te leggen? Waarom ervaren zwarte performers zoveel problemen met make-up en lichtinval op filmsets? Hoe is het mogelijk dat projecten van filmmakers zonder strikt Belgische achtergrond vaak maar moeilijk financiële steun genieten? Het zijn enkele van de blinde vlekken in het filmmaken die PRISM (2020) blootlegt. Drie filmmaaksters met een verschillende huidskleur, An van. Dienderen, Rosine Mbakam en Eléonore Yameogo, werken voor PRISM samen rond het ‘dekoloniseren van de cinematografie’. Het resultaat is een gesamtkunstwerk dat uitgaat van het idee dat het filmisch medium de witte huid op technologisch en ideologisch vlak bevooroordeelt ten opzichte van donkere huidtypes. Liesje Baltussen en Steff Nellis gingen met de makers van PRISM in gesprek op allerlei manieren. Het resultaat is een collectief werkdocument waarin ze pogen ieders stem – ook die van u, als lezer – te betrekken.

Bij Mantle of the Expert wordt drama als leermiddel ingezet. Het is een onderwijsbenadering die werd ontwikkeld in het Verenigd Koninkrijk en intussen ook voet aan de grond krijgt in Vlaanderen. Het basisidee van Mantle of the Expert is dat leerlingen hun schoolcurriculum afwerken alsof ze een groep experten zijn: wetenschappers in een laboratorium, archeologen die een tombe uitgraven, een reddingsteam tijdens een natuurramp… Ze trekken de figuurlijke ‘mantel’ van een expert aan en creëren samen met hun leerkracht een fictieve wereld. Daarin worden ze gecast als een team van experten dat in opdracht van een klant een belangrijke opdracht uitvoert. Bob Selderslaghs introduceerde de methode in Vlaanderen en breidt deze door middel van participatief actieonderzoek verder uit van leermiddel naar leerdoel. Hij formuleert een aantal voorwaarden voor theatermakers en teaching artists om van jonge deelnemers volwaardige participanten te maken in een artistiek onderzoeks- en creatieproces.

In de nasleep van het Bolognaproces hebben de meeste conservatoria in Europa aanzienlijke inspanningen geleverd om onderzoek te integreren in opleidingen op masterniveau. In formele zin lijkt die integratie vandaag de dag een feit, ook al is in de concrete uitwerking het proces nog lang niet voltooid en zijn alle consequenties ervan nog niet uitgekristalliseerd. Toch verwacht ik dat de aandacht in de komende jaren geleidelijk zal verschuiven van de integratie van onderzoek als dusdanig naar de mogelijkheden om artistiek onderzoek aan te wenden als een kracht die binnen het curriculum zelf integrerend werkt. Om die verschuiving beter te begrijpen, moeten we onze focus richten op de veranderende perceptie van de rol en de mogelijkheden van artistiek onderzoek in kunstopleidingen. In dit artikel sta ik stil bij benaderingen van onderzoek aan Nederlandse conservatoria, waarbij ik me in het bijzonder laat inspireren door actuele curriculumhervormingen aan het Koninklijk Conservatorium Den Haag, waar ik als lector (onderzoeksprofessor) ben aangesteld.