KWALON - Volume 10, Issue 2, 2005

Met de steun van deels nieuwe en deels bekende auteurs kunnen wij met KWALON 29 weer een interessant nummer presenteren met een veelheid aan invalshoeken en toepassingsgebieden.

Het onderscheid tussen kwalitatief en kwantitatief onderzoek wordt door velen als lastig ervaren. In KWALON 26 wordt daar weer eens aandacht aan besteed. Swanborn (2004a) huldigt de stelling dat er een sterke empirische relatie is tussen kwalitatief onderzoek en exploratie. Dit wekt de indruk dat er in kwantitatief onderzoek niet of nauwelijks exploratie voorkomt. Dit klopt echter niet: ook in kwantitatief onderzoek maakt men veelvuldig gebruik van exploratie. Ik hoef alleen maar te verwijzen naar klantenbestanden van grotere winkelbedrijven, waarin veelvuldig exploratief naar bepaalde combinaties wordt gezocht. Op deze wijze worden nieuwe trends vaak eerst statistisch 'waargenomen', waarna nagegaan wordt of ze economisch kunnen worden geëxploiteerd.

Het ging in mijn bijdrage (KWALON 27) om de relatie tussen kwalitatief onderzoek en het toepassen van een explorerende benadering en om de status van explorerend versus 'routine'.

In grote lijnen kan ik me vinden in de reactie van Van der Zee op de eerdere discussie met Swanborn (in KWALON 26). Een heel goed punt vind ik zijn observatie dat de beslissing om kwalitatief dan wel kwantitatief 'te gaan' pas in een vrij laat stadium in de ontwikkeling van de onderzoeksvraag wordt genomen.

Met belangstelling heb ik kennisgenomen van de reacties van Swanborn en Jansen. Met name hun positieve reacties vond ik leuk om te lezen. Hieronder ga ik kort in op een aantal opmerkingen van hen.

Tussen 1983 en 1984 deed ik leeronderzoek naar de betekenis van de hammâm, het Moorse bad, voor vrouwen in Sidi Slimane, een klein provinciestadje in de Marokkaanse Gharb-vlakte. Ik was daar terechtgekomen via de Marokkaanse echtgenoot van een achternicht van me. Hij had geregeld dat ik de eerste weken bij de familie van zijn broer zou doorbrengen. Het klikte goed tussen mijn gastfamilie en mij, en bovendien woonden zij op nog geen vijfhonderd meter verwijderd van een badhuis, zodat ik graag inging op hun uitnodiging om bij hen te blijven wonen.

In dit artikel bespreek ik het gebruik van twee kwalitatieve cognitieve methoden, namelijk repertory grid en sentence completion, die ik in 2003 en 2004 toepaste tijdens veldwerk in Willemstad, Curaçao en Kingston, Jamaica. Dat veldwerk was onderdeel van een onderzoek naar stedelijke milieuproblematiek op de Caraïben. In dit onderzoek bestudeerde ik actoren op twee gegeneraliseerde niveaus: supralokaal en lokaal. Op supralokaal niveau waren dat overheidsorganisaties en NGO's, op lokaal niveau vier achterstandswijken (twee op elk eiland). De genoemde methoden werden toegepast bij het onderzoek in deze wijken. De selectie van deze locaties was gebaseerd op hun sociaal-economische kenmerken en de nabijheid tot milieuproblemen, en op fysieke en sociale toegankelijkheid. Op Curaçao lag één wijk benedenwinds van een olieraffinaderij, met verstrekkende gevolgen voor de gezondheid van bewoners. De andere wijk, gelegen aan de rand van de stad, heeft een degraderende sociale en fysieke infrastructuur, wat onder andere tot uitdrukking komt in afvalproblematiek en hoge geweld- en misdaadcijfers. De eerste Jamaicaanse wijk grenst aan de grootste vuilstortplaats van het eiland, terwijl de tweede een stedelijke vissergemeenschap is, die grenst aan de vervuilde haven van Kingston en veel last ondervindt van de gebrekkige riolering die daarop uitkomt.

In het voorjaar van 2002 nam een kleine groep van voornamelijk veertigers deel aan een bezinningsweekend in de abdij van Berne te Heeswijk-Dinther, onder de titel: 'Het klooster is in!'. Dit is een aardig motto voor een verschijnsel dat al een tijdlang aan de gang is. Terwijl de kerkgang sinds de jaren zeventig flink teruggelopen is, oefenen kloosters en hieraan verwante centra voor bezinning en spiritualiteit een aanzienlijke aantrekkingskracht uit op zinzoekende mensen. Sinds het najaar van 2001 ben ik bezig met een onderzoek dat een beeld probeert te krijgen van de motivaties van deze mensen. Wat zoeken zij in de cursussen, bezinningsweekends en andere activiteiten van de verschillende van huis uit katholieke bezinnings- en spiritualiteitscentra die in Nederland bestaan?

Empirisch fenomenologisch onderzoek is qua opzet en doel uiterst eenvoudig. Wanneer je iets wilt weten over een bepaalde ervaring, bijvoorbeeld over onveiligheid, begin je een aantal van die ervaringen te verzamelen. Vervolgens ga je na waardoor we deze ervaringen als ervaringen van onveiligheid zien (en bijvoorbeeld niet als ervaringen van acuut gevaar). Ten slotte vergelijk je het resultaat van deze exercitie met de literatuur over onveiligheid om na te gaan in hoeverre die literatuur en je onderzoek elkaar nog iets te zeggen hebben. Op grond van zo'n onderzoek kunnen overheden maatregelen nemen in de dagelijkse levenssfeer om eventuele gevoelens van onveiligheid weg te nemen en kunnen wetenschappelijke theorieën worden ge(her)formuleerd, bijvoorbeeld over rationele en irrationele angsten, die op hun beurt weer in de praktijk kunnen worden toegepast (Maso, et al., 2004: 14). In ieder geval zijn dit de contouren en het doel van het empirisch fenomenologisch onderzoek dat ik doe en waarin ik studenten train.

Eindelijk een gedegen en praktische handleiding voor huisartsen die geconfronteerd worden met beslissingen rond het levenseinde. Vanuit een toename van respect voor de autonomie van de patiënt vormt de communicatie tussen arts en patiënt een steeds belangrijker onderdeel van het besluitvormingsproces rond het levenseinde. De zorgleidraad richt zich op het communicatieproces tussen alle betrokkenen bij het sterven van een patiënt.

Beste Berna en Eric, we zijn blij met de punten van waardering voor ons onderzoek en kunnen jullie ook in belangrijke mate volgen waar jullie kritische opmerkingen maken en nuttige suggesties geven om patiënten en zorgverleners nog beter te betrekken bij het opstellen van dergelijke praktische handleidingen. Dat we niet zover gegaan zijn als jullie wenselijk achten, heeft vooral te maken met ethische en methodologische beperkingen die eigen zijn aan onderzoek over het levenseinde waarbij patiënten in de laatste levensfase betrokken worden. Een derde punt dat we in deze repliek willen belichten, is de cultuurspecifieke arts-patiëntrelatie die in Vlaanderen toch enigszins anders is dan in Nederland.

Beste Reginald, uit jouw repliek op onze recensie van de Zorgleidraad voor huisartsen spreekt wederom de zorgvuldige wijze waarop jullie te werk zijn gegaan. Wij sluiten ons helemaal aan bij jouw constatering dat patiënten meestal niet worden betrokken bij de ontwikkeling van protocollen die nota bene over hen gaan. Daarin vormt de Leidraad een uitzondering en is in die zin waardevol te noemen: een voorbeeld voor onderzoekers en voor onderzoekers en protocolontwikkelaars.

De inleiding van dit boek is zoals het betaamt en stelt onderzoeken voor als het stellen van de juiste vragen, zoals: 'Wat is onderzoek doen eigenlijk'? en 'Hoe zet je een onderzoek op'? Deze vragen worden samen met de opbouw van het boek besproken aan de hand van het onderzoeksproces: ontwerpen, verzamelen, analyseren en evalueren.

Veel jeugdcriminaliteit vindt plaats in groepsverband, maar tegelijkertijd – zo constateren Beke, Van Wijk en Ferwerda – is de kennis rondom de invloed van groepen op criminaliteit gebrekkig. In hun studie Jeugdcriminaliteit in groepsverband ontrafeld trekken de auteurs verschillende methodologische registers open om inzicht te verwerven in de aard en omvang van problematische jeugdgroepen in vijf middelgrote steden. De studie, verricht in opdracht van het ministerie van Justitie, beslaat acht hoofdstukken waaronder 'voor de geïnteresseerde lezer' een methodologische verantwoording van het onderzoek. In hoofdstuk 3 presenteren de auteurs een bestaande classificatie van de problematische jeugdgroepen in 'hinderlijk', 'overlastgevend' en 'crimineel', die de basis vormt voor een inventarisatie van problematische jeugdgroepen door politieambtenaren in vijf middelgrote steden. In het vierde hoofdstuk wordt deze classificatie van problematische jeugdgroepen nader geanalyseerd. Acht jeugdgroepen zijn uiteindelijk door veldwerkers gevolgd, waarvan de resultaten vooral in het vijfde hoofdstuk zijn terug te vinden. In het zesde hoofdstuk verdiepen de auteurs de groepsdynamiek van de jeugdgroepen aan de hand van drie criteria: de ernst van het probleemgedrag, de mate van organisatie en de mate van hiërarchie. Dit leidt tot de conclusie dat jeugdgroepen voortdurend van samenstelling wisselen en dat zij voor wat hun criminele activiteiten betreft er verschillende motieven en werkwijzen op na houden (p. 120). Tevens wijzen de auteurs op de samenhang tussen de ernst van de gepleegde delicten en de organisatiestructuur. Hechte en georganiseerde groepen maken zich over het algemeen schuldig aan ernstiger vormen van criminaliteit dan de lossere ongeorganiseerde jeugdgroepen. In het samenvattende en concluderende achtste hoofdstuk besteden Beke et al. veel aandacht aan de vraag hoe problematische jeugdgroepen het meest effectief kunnen worden aangepakt.

Alle waardering voor de recensie (en dan inclusief de genoemde kanttekeningen) van collega-onderzoeker Staring. Het is zeker aantrekkelijk op specifieke onderdelen daarvan van gedachten te wisselen met de recensent (en in zijn verlengde de lezer). Inhakend daarop wat punten mijnerzijds.

Het boek van Ko de Ruyter en Norbert Scholl is een vertaling van een publicatie onder de Nederlandse titel Kwalitatief Markt Onderzoek, ook uitgegeven bij Lemma. Waarschijnlijk omdat de eerste druk van de Nederlandse versie uit 1995 stamt, zijn er maar weinig verwijzingen naar de recente internationale literatuur zoals Qualitative Market Research: a comprehensive guide van Mariampolski (2001) of de zevendelige serie Qualitative market research: principle and practice van Eraut, Imms & Callingham (2002). Bovendien is er nog een internationaal tijdschrift onder dezelfde titel: Qualitative Market Research, dat sinds 1998 verschijnt. Hoewel er dus onderhand al heel wat verschenen is, hebben De Ruyter & Scholl deze Engelse vertaling gebaseerd op de situatie dat er nog weinig bekend was over de grote mogelijkheden van kwalitatieve vormen van marktonderzoek.

In dit omvangrijke en ambitieuze boek proberen de auteurs de lezers in 440 pagina's inclusief een cd-rom uit de doeken te doen hoe een interactieve kwalitatieve analyse uitgevoerd kan (en moet) worden, met als resultaat een zogenaamd 'System Influence Diagram' (SID). Een SID is een representatie van de werkelijkheid of zoals de auteurs omschrijven: 'The SID is a visual representation of the "theory in perception", grounded in the specific experiences and logic of the participants' (pagina 48).