Tijdschrift voor Taalbeheersing - Volume 33, Issue 3, 2011

Dit themanummer is gewijd aan een nieuw landelijk onderzoeksprogramma dat in september 2010 van start ging: Begrijpelijke Taal – fundamenten en toepassingen van effectieve communicatie. Dit themaprogramma wordt gesteund door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO). Het programma heeft tot doel fundamenteel en toegepaste onderzoek naar begrijpelijkheid in communicatie te stimuleren. Een belangrijk aspect van het programma is de publiek-private samenwerking: maatschappelijke organisaties leveren een substantiële bijdrage aan het onderzoek. Samen met vertegenwoordigers uit de wetenschap dragen maatschappelijke organisaties dan ook verantwoordelijkheid voor de onderzoeksagenda. In dit artikel schetsen we de achtergronden van het programma, zetten we de doelen uiteen, geven we een eerste blik op de resultaten en kondigen we in grote lijnen de inhoud van het nummer aan.

Vaak moeten adviezen voor begrijpelijke taal het stellen zonder empirische ondersteuning. Dit artikel doet verslag van de ontwikkeling van de Kennisbank Begrijpelijke Taal, een database met 469 artikelen over empirisch begrijpelijkheidsonderzoek die zowel in het Nederlands als in het Engels beschikbaar is. De gebruiker kan deze artikelen bijvoorbeeld vinden door te zoeken op kenmerken als het onderzochte tekstgenre, de onderzochte boodschapkenmerken, en de gehanteerde begripsmaten. Hieronder is beschreven welk type publicaties is geselecteerd voor de kennisbank, hoe deze publicaties zijn gezocht, hoe ze zijn beschreven, en hoe het ontwerp van de kennisbank zelf is. Vervolgens geven we globaal overzicht van de inhoud van de kennisbank, en een voorbeeld van een zoektocht in de kennisbank aan de hand van de vraag: welk effect heeft de lijdende vorm op begrip? We sluiten af met enkele toekomstperspectieven.

Vandaag de dag kunnen informatieontwerpers tekst en beeld op steeds complexere manieren met elkaar combineren. De keuze voor die combinaties is vaak gebaseerd op intuïtie, doordat evidence-based richtlijnen ontbreken. Onderzoek naar de effectiviteit van beeld voor tekstbegrip is in verschillende domeinen uitgevoerd, waardoor het lastig is om algemene ontwerpprincipes te formuleren. Dit artikel geeft een literatuurbespreking van 73 experimentele studies naar de effecten van afbeeldingen op tekstbegrip in drie genres: handleidingen, onderwijsteksten en gezondheidsinformatie. Onderwerpen en trends in recente bevindingen over de effectiviteit van multimodale informatiepresentatie worden gepresenteerd en besproken.

Tientallen jaren van leesbaarheidsonderzoek hebben laten zien dat het ontwikkelen van een betrouwbaar apparaat voor het meten van leesbaarheid van teksten geen eenvoudige zaak is. Ondersteund door nieuwe taaltechnologie lijkt het leesbaarheidsonderzoek voor het Engels de afgelopen jaren begonnen te zijn aan een tweede leven. Op de markt voor het Nederlands is vandaag de dag een drietal applicaties te vinden. Over de werking van deze instrumenten is echter nog weinig bekend. Om duidelijkheid te krijgen zochten wij contact op met de makers van deze programma’s. Daarnaast voerden we een klein experiment uit waarbij we de output van de instrumenten hebben vergeleken met elkaar en met enkele tekstkenmerken waarbij we een hoge correlatie met leesbaarheidsscores verwachtten. Resultaten laten zien dat de instrumenten het vaak niet met elkaar eens zijn en dat er uitgebreider onderzoek nodig is om meer te weten te komen over hun betrouwbaarheid en validiteit.

Burgers krijgen in toenemende mate de verantwoordelijkheid voor hun eigen welvaren toebedeeld. Voor het nemen van die verantwoordelijkheid moeten ze kunnen beschikken over accurate, relevante en begrijpelijke informatie. De digitale revolutie heeft geleid tot grote veranderingen in de omvang en vorm van informatievoorziening. Om de toekomstige ontwikkelingen en de rol van begrijpelijke taal bij die informatievoorziening in kaart te brengen, zijn interviews gehouden met informanten uit verschillende domeinen. Daarbij kwamen de volgende hoofdlijnen naar voren. De enorme toename van het informatieaanbod vergroot de kans dat er relevante informatie beschikbaar is, maar verkleint de kans om die daadwerkelijk te vinden. Behalve onbegrijpelijke taal vormt ook het gebrek aan motivatie een probleem. Daarnaast is er nog te weinig kennis over hoe verschillende modaliteiten het beste gecombineerd kunnen worden voor een optimale informatievoorziening. Juist die kennis zou van belang zijn om nu moeilijk te bereiken groepen op optimale wijze te informeren.