NTT Journal for Theology and the Study of Religion - Volume 64, Issue 4, 2010

In Psalm 137 komt een opvallende visie naar voren op het lot van een groep ballingen in Babel. De tekst werkt een bepaalde identiteit uit, waarbij de ‘wij’ in de tekst zichzelf beschrijven als joden die trouw zijn gebleven ondanks de bedreigingen van tegenstanders die hen ertoe wilden dwingen hun identiteit los te laten door een lied over Zion te zingen. In het Jehud van de Perzische periode was er een conflict tussen verscheidene groepen Jahwisten, zoals duidelijk blijkt uit de boeken Ezra en Nehemia. Als we Psalm 137 lezen tegen de achtergrond van dit conflict, blijkt de identiteit van de ‘wij’ te functioneren als een ideologie die de gedachte van de Ezra-groep dat zij het Heilige Zaad is ondersteunt.

Het wetenschappelijke klimaat in de tijd van Tillich, toen het logisch positivisme de epistemologie domineerde, bood geen ruimte aan theologie als een wetenschap. De auteur gaat na hoe Tillich in dit klimaat de verhouding tussen theologie en wetenschap zag. Hij bestrijdt in dit artikel het postulaat dat het onvoorwaardelijke de christelijke theologie een epistemologische legitimatie kan geven. Verder gaat het artikel in op Tillichs opvatting van theologie op basis van een geloofsstandpunt, zijn omgang met de eis van verificatie en met de kritiek op geloof vanuit de wetenschap. Tillichs oordeel dat het bij theologie moet gaan om een publieke, academische zaak is eenvoudiger te verwezenlijken in het nieuwe klimaat van de recentere wetenschapsfilosofie.

Fysicalisme is tegenwoordig de standaardvisie op het vraagstuk van de verhouding tussen lichaam en ziel. In dit artikel wordt één argument tegen deze ‘orthodoxie’ uitgewerkt, het argument vanuit menselijke vrijheid. Er zijn historische voorlopers van dit argument te vinden bij o.a. Plato en Duns Scotus. De kern van het betoog in dit artikel is: Er is formele vrijheid in de mens en deze vrijheid vereist een ontologisch onreduceerbare ziel. Er is dus een dergelijke ziel. Binnen het fysicalisme, zowel de ‘harde’ als ‘softe’ variant, is formele vrijheid onmogelijk.

Volgens Gérard Genette beschrijft de term ‘metatekstualiteit’ een relatie tussen teksten waarbij de ene tekst een becommentariërende functie heeft ten opzichte van de andere. In deze zin vertoont de tweede brief van Petrus duidelijk metatekstuele kenmerken. In hoofdstuk 3 becommentarieert de auteur twee groepen ‘bijbelse’ geschriften waaraan hij gezag toekent. Hij zinspeelt op passages uit die twee groepen teksten om zijn ideeën over eschatologie kracht bij te zetten en de ‘onjuiste’ opvattingen van ‘dwaalleraren’ te weerleggen. Het valt echter op dat hij nooit rechtstreeks naar de gezaghebbende ‘bijbelse’ teksten verwijst, maar dat hij dat doet via de uitleg van de teksten die in zijn tijd gangbaar was.

De motieven ‘licht’ en ‘tribuut’ in Jesaja 60:1-9 kunnen beter begrepen worden door bestudering van afbeeldingen uit dezelfde culturele context. Het onderzoek naar thematische en culturele banden tussen teksten en beelden wordt aangeduid als ‘iconografische exegese’. Dit artikel licht deze exegetische methode toe en laat zien wat voor vruchten deze kan opleveren door Jesaja 60:1-9 te verbinden met rozetten uit Jeruzalem, een munt die een zonnegod afbeeldt, en zegelafdrukken en een Perzisch reliëf die de Perzische vredesideologie uitdrukken. Meer dan in het verleden kan de proclamatie van de vrede van Jeruzalem in de tekst nu geduid worden als genade van Jhwh en een roep om gerechtigheid.