NTT Journal for Theology and the Study of Religion - Volume 70, Issue 2, 2016

Uitgaande van het KNAW rapport Klaar om te wenden, presenteert dit artikel de gezamenlijke visie van de vier auteurs (allen verbonden aan de PThU) op de theologie. Zij delen het gevoel van urgentie om de interdisciplinaire studie van religie georganiseerd ter hand te nemen die in het rapport wordt genoemd, maar kunnen zich niet vinden in de reden die daarvoor wordt aangevoerd voor de participatie van de theologie. De theologische bijdrage aan deze interdisciplinaire onderneming is namelijk veel specifieker dan uit dit rapport blijkt. Niet een veronderstelde gezamenlijke focus op wat ‘geleefd geloof’ genoemd wordt of het verwoorden van het ‘insiders perspectief’, maar de wijze waarop de theologie normatieve vragen aan de orde stelt en behandelt biedt de basis voor een zelfstandige bijdrage van de theologie. Deze normativiteit komt aan het licht in de zoektocht van de theologie naar het ware, goede en schone, aldus de auteurs. Deze benadering krijgt weinig aandacht aan de Nederlandse universiteiten – één van de redenen waarom de theologie zich gespecialieerd heeft in het transparant maken van (vaak impliciete) normativiteit. Met deze specifieke inbreng zoekt de theologie de dialoog met andere wetenschappen. Zonder dit verstaan van de theologie en de bijbehorende dialoog is er volgens de schrijvers onvoldoende basis voor een gezamenlijk onderzoeksprogramma over religie. Deze gezamenlijke visie wordt gevolgd door vier artikelen, waarin steeds een casus wordt gepresenteerd die een bepaald onderdeel van deze visie op de interdisciplinaire samenwerking verder uitwerkt.

In dit artikel wordt de vraag waarom theologie en andere disciplines elkaar nodig hebben, onderzocht aan de hand van de casus van theologisch ethisch onderzoek naar familie. Nadat de eigen aard van theologie en theologische ethiek zijn omschreven, wordt uiteengezet waarom het lastig is om in de (theologische) ethiek goed gebruik maken van onderzoeksresultaten uit empirisch onderzoek naar familie. Door dit probleem te onderkennen krijgen we ook zicht op wat de voorwaarde is voor goede samenwerking tussen theologie en andere disciplines, namelijk de bereidheid om zich bewust te verhouden tot het object van onderzoek. Op het terrein van onderzoek naar familie is die bereidheid te vinden binnen de verwantschapsantropologie waar in de afgelopen 50 jaar een diepgaande, zelfkritische discussie is gevoerd over de (on)mogelijkheid van dit onderzoek. Het artikel geeft aan op welke punten theologie bij deze discussie kan aanhaken. Tot slot wordt deze kans op samenwerking tussen theologie en antropologie in meer algemene zin uitgelegd als gebaseerd op een gedeelde gerichtheid op ‘het andere’.

De politieke kunst performance van Pussy Riot op 21 februari 2012 in de Christus Verlosser kathedraal in Moskou en het daaropvolgende strafproces veroorzaakte grote controverse in Rusland en daarbuiten. De discussie ging over de betekenis ervan in religieuze termen. Dit artikel evalueert de onderzoeksmethoden die religiewetenschappers en/of theologen hebben gebruikt in hun onderzoek van de casus en de manier waarop ze omgaan met normatieve aspecten ervan. De auteur presenteert een drievoudig model hoe in het bestaande onderzoek van het Punkgebed theologie zich kan verhouden tot sociale wetenschappen: door sociale analyse te negeren, door zich te laten begrenzen door sociaal-wetenschappelijke analyse, of door deel te nemen in een kritische dialoog waarin de religieuze ‘ander’gerespecteerd wordt in zijn/haar zowel sociale als geloofswerkelijkheid.

In dit artikel wordt de stelling verdedigd dat de antropologie van het christendom zonder theologische reflectie niet tot een volledige etnografie kan komen. Deze stelling wordt ontwikkeld aan de hand van een bespreking van het boek van Katrien Pype, The Making of the Pentecostal Melodrama. Religion, Media and Gender in Kinshasa. Na een kort overzicht van de inhoud, worden vier beperkingen van Pype’s benadering genoemd. Op deze vier punten is samenwerking tussen antropologie en systematische theologie gewenst en in één van de gevallen zelfs noodzakelijk, aldus de auteur. Naast het belang van de theologie voor deze tak van antropologie wordt ook aandacht besteed aan de wijze waarop antropologie, met name etnografie, de systematische theologie verder kan helpen.

Het rapport van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Klaar om te wenden (2015) pleit voor een nauwe samenwerking tussen de religiewetenschappen en de theologie, maar blijft onduidelijk over de aard van de bijdrage van de theologie aan de gezamenlijke studie van ‘geleefde religie’. Aan de hand van een casestudie over secularisatieprocessen in Afrika argumenteert de auteur dat de theologie een noodzakelijke rol vervult in het kritisch beoordelen van de theologische vooronderstellingen in opvattingen van religie die impliciet zijn in de studie van secularisatieprocessen. Theologie is verder onmisbaar om te komen tot verantwoorde waardeoordelen over deze secularisatieprocessen die cruciaal zijn wanneer de academische studie van religie wil bijdragen aan het brede maatschappelijke debat over religie, zoals het rapport beoogt.

Charles Darwins Origin of Species (1859) wordt vaak als icoon van het atheïsme beschouwd, omdat de daarin gepresenteerde theorie religieuze verklaringen van de biodiversiteit grotendeels overbodig maakte. Darwin zelf trok echter geen atheïstische conclusies uit zijn theorie. Hoewel hij het christelijk geloof reeds eerder geleidelijk had losgelaten, verwees hij in de Origin verschillende malen naar de Schepper op een manier die men niet als onoprecht kan afdoen. Autobiografische aantekeningen maken duidelijk dat zijn religieuze positie zou blijven fluctueren tussen agnosticisme en theïsme. Nu eens verdedigde Darwin een greater good theodicee, dan weer wanhoopte hij aan de adequaatheid daarvan.

De politieke kunst performance van Pussy Riot op 21 februari 2012 in de Christus Verlosser kathedraal in Moskou en het daaropvolgende strafproces veroorzaakte grote controverse in Rusland en daarbuiten. De discussie ging over de betekenis ervan in religieuze termen. Dit artikel evalueert de onderzoeksmethoden die religiewetenschappers en/of theologen hebben gebruikt in hun onderzoek van de casus en de manier waarop ze omgaan met normatieve aspecten ervan. De auteur presenteert een drievoudig model hoe in het bestaande onderzoek van het Punkgebed theologie zich kan verhouden tot sociale wetenschappen: door sociale analyse te negeren, door zich te laten begrenzen door sociaal-wetenschappelijke analyse, of door deel te nemen in een kritische dialoog waarin de religieuze ‘ander’gerespecteerd wordt in zijn/haar zowel sociale als geloofswerkelijkheid.