Gedrag & Organisatie - Volume 34, Issue 3, 2021

De COVID-19-pandemie en de daarmee getroffen maatregelen zorgden in maart 2020 direct voor grote veranderingen. Er zijn signalen dat deze veranderingen een negatief effect hebben op het welbevinden. Sommige onderzoeken spreken dit echter tegen, met name die onder de werkende bevolking. Mogelijk pakt de pandemie voor sommige groepen juist gunstig uit en voor andere groepen minder, waardoor het totaalbeeld vertekend wordt. In dit onderzoek focussen we ons op drie beroepsgroepen waarvan bekend is dat de COVID-19-pandemie en bijbehorende maatregelen direct een effect hebben op hun werktaken en hoeveelheid werkzaamheden: zorgpersoneel, onderwijspersoneel en verkopers. Met behulp van GEE-analyses onderzoeken we of er sprake is van een significante afname in welbevinden en een verandering in werkfactoren en in hoeverre de werkfactoren gerelateerd zijn aan het welbevinden. Uit de resultaten blijkt dat er slechts op beperkte schaal sprake is van een afname in welbevinden. Er wordt alleen een verslechtering in burn-outklachten gezien bij zorgpersoneel en verkopers. Werkfactoren laten vooral een verandering in gunstige richting zien, met uitzondering van autonomie. Die is in al de onderzochte groepen gedaald. Hoewel we wel een relatie vonden tussen de onderzochte werkfactoren en burn-outklachten, kunnen we de ontwikkelingen in het welbevinden niet verklaren door de verandering in werkfactoren.

In deze studie onderzochten we de impact van COVID-19 gerelateerde veranderingen in het werk van Maag-Darm-Lever-artsen (MDL-artsen) op hun werkbeleving. Specifiek bestudeerden we hoe het werk van MDL-artsen is veranderd als gevolg van de COVID-19-crisis, en wat voor effect dit heeft op burn-outklachten, bevlogenheid, werktevredenheid, inzetbaarheid, werkvermogen, lichamelijke en psychische gezondheid. 248 MDL-artsen uit Nederlandse ziekenhuizen vulden in oktober 2020 een vragenlijst in, tijdens de aanloop naar de tweede COVID-19-golf. Uit de resultaten blijkt dat de COVID-19-crisis voor een statistisch significante afname in het aantal werkuren zorgde, en een klein deel van de MDL-artsen werkte tijdelijk op een andere afdeling om te zorgen voor COVID-19-patiënten. De impact van deze veranderingen op de werkbeleving van MDL-artsen blijkt ten tijde van dit onderzoek gering. Hoewel MDL-artsen vóór de COVID-19-crisis iets positiever waren over hun werkvermogen en lichamelijke en psychische gezondheid, hebben de veranderingen in hun werk als gevolg van de COVID-19-crisis geen duidelijke negatieve effecten op andere aspecten van hun werkbeleving. Dit onderzoek benadrukt het belang om zorgmedewerkers niet over één kam te scheren in het trekken van conclusies over de impact van de COVID-19-crisis. Verschillende groepen kunnen de COVID-19-crisis anders beleven, en ook binnen beroepsgroepen kan variatie bestaan. Aandacht voor werkbeleving blijft belangrijk omdat artsen die meer belasting/werkdruk ervaren, minder gunstige uitkomsten rapporteerden.

COVID-19 heeft veel impact gehad op de zorg en veel geëist van verpleegkundigen. Tijdens de eerste coronagolf lag de druk vooral bij de Intensive Care (IC)-afdelingen. Om aan de verpleegkundige zorgvraag te kunnen voldoen, werd er gewerkt met tijdelijke, wisselende teams waarin IC-verpleegkundigen samenwerkten met ondersteunende zorgprofessionals (‘cross-boundary teaming’). Het doel van dit artikel is om inzichtelijk te maken hoe teaming vorm heeft gekregen op de IC-afdelingen tijdens de eerste COVID-19-golf en welke kansen en uitdagingen dit dynamische en flexibele teamwerk biedt voor teamsamenstellingen in de toekomst. Naar aanleiding van interviews met zorgprofessionals die op de IC-werkvloer stonden, kunnen we concluderen dat ‘vele handen niet noodzakelijk lichter werk maken’. Grenzen vervaagden en de saamhorigheid tijdens de acute crisissituatie zorgde voor ruimte om te experimenteren met taak- en rolverdeling. Tegelijkertijd was er juist een sterke behoefte aan vaste taakafbakening en ontstonden er conflicten op het gebied van veranderende verantwoordelijkheden. Het arbeidsmarktekort en de verwachting dat er structureel meer IC-bedden nodig zijn, benadrukken het belang van investeren in beschikbare capaciteiten en alternatieve teamsamenstellingen. De geleerde lessen uit de COVID-19-crisis kunnen bijdragen om verdere veranderingen in gang te zetten en vorm te geven.

In deze bijdrage wordt geëxploreerd in hoeverre de coronacrisis van invloed is op onzekerheid over het voortbestaan van de arbeidsplaats, hier geoperationaliseerd als beroepsonzekerheid. Tevens wordt de samenhang onderzocht tussen beroepsonzekerheid en twee maatschappelijke attitudes: politieke machteloosheid en geloof in een coronasamenzwering. Vanuit de literatuur over samenzweringen wordt tot slot afgeleid dat beroepsonzekerheid met het geloof in een coronasamenzwering samenhangt, omdat dergelijk samenzweringsdenken een poging is om betekenis te geven aan een crisissituatie, zoals de coronapandemie. Deze hypothese wordt getoetst door na te gaan in hoeverre politieke machteloosheid de samenhang tussen beroepsonzekerheid en het geloof in een coronasamenzwering medieert. In december 2020 werden via een online survey data verzameld bij 1324 respondenten in Vlaanderen (België). Alle hypothesen werden daarbij bevestigd. De resultaten suggereren dat de coronacrisis niet enkel van invloed was op onze gezondheid en ons gezondheidszorgsysteem, maar dat ook werkgerelateerde, politieke en maatschappelijke attitudes erdoor ‘geïnfecteerd’ kunnen zijn.