KWALON - Volume 11, Issue 2, 2006

Er zijn duidelijke aanwijzingen dat er voor de sociale wetenschappen steeds minder onderwijs wordt gegeven in methodologie. Men beperkt zich tot het aanleren van enkele technieken. Dit doet vrezen dat ook de onderzoeksinspanning op dit terrein minder wordt. Dit is te betreuren.

In het Handbook of Mixed Methods in Social & Behavioral Research presenteren Tashakorri en Teddlie (2003) de term 'Mixed Methods-benadering' als aanduiding voor wat zij noemen de third methodological movement. Volgens hen verdient deze onderzoeksbenadering, die in de afgelopen decennia is ontwikkeld en toegepast om een veelheid aan praktische problemen op te lossen, een eigen benaming. Zij zijn niet de enigen. De afgelopen jaren is ook in andere handboeken Mixed Methods als een onderzoeksbenadering gepresenteerd (zie onder meer Creswell, 2003; Hesse-Biber & Leavy, 2006). Het kenmerk van deze onderzoeksbenadering is dat het om de combinatie van de kwalitatieve en kwantitatieve methode gaat. Combinaties van verschillende kwalitatieve of kwantitatieve methoden worden niet als mixed opgevat.

Fijgje de Boer laat zien dat onderzoekers en methodologen de laatste jaren niet hebben stilgezeten met betrekking tot de vraag hoe de verhouding tussen kwalitatief en kwantificerend onderzoek kan worden opgevat. In het korte bestek van haar artikel konden natuurlijk slechts enkele aspecten van de problematiek aan de orde komen. In mijn reactie wil ik nader ingaan op de gecompliceerdheid van de keuze voor een bepaalde mix binnen een onderzoeksproject voor de verschillende onderdelen en fasen van zo'n project. Hierbij beperk ik me tot de pragmatische of pacifistische benadering van de combineerbaarheid van kwalitatief en kwantificerend onderzoek, zoals Fijgje de Boer die bespreekt. Paradigmatische tegenstellingen zullen wel altijd een rol blijven meespelen, waarbij subjectieve en irrationele factoren van psychologische, sociologische en pedagogische aard werkzaam zijn, maar deze tegenstellingen laat ik hier onbesproken, omdat zo'n bespreking hier te ver zou voeren.

Zou er voor het mixen van methoden een nieuwe methodologische benadering nodig zijn? Ik denk het eigenlijk niet. Misschien dat er wel nieuwe theoretische invalshoeken moeten worden toegepast om de resultaten van verschillende methoden in een kader te kunnen interpreteren, maar methodologisch? Op voorhand zou ik het niet weten, maar ik schat in dat elke methodologische benadering voor elke methode wel een plaats heeft. Dat is niet altijd een prominente plaats, maar dat is wat anders.

Uit de reacties op mijn bijdrage over Mixed Methods blijkt Fred Wester het meest kritisch om het als een nieuwe methodologische benadering op te vatten. Smaling en Dechering pakken het pragmatisch aan en geven hier en daar een toevoeging.

De term 'conversatieanalyse' is een beetje verwarrend. Het is een letterlijke vertaling van conversation analysis (CA) en dat is een ingeburgerde aanduiding van een heel specifieke onderzoekstraditie geworden. Eigenlijk is de aanduiding 'conversatieanalyse' zowel te breed als te smal. Lang niet alle analyse van 'conversatie' valt eronder, terwijl binnen CA niet alleen 'conversaties' worden onderzocht, maar allerlei soorten gesprekken of, zoals men tegenwoordig zegt, talk-in-interaction.

Participerende observatie is de allermooiste vorm van onderzoek doen. Waarom? Omdat het het rijkste onderzoeksmateriaal oplevert. Je krijgt niet alleen inzicht in de betekenissen die mensen toekennen aan een en ander, maar ook – en vooral – in wat ze doen. Neem mijn promotieonderzoek naar idealen van goede zorg in de chronische psychiatrie (Pols, 2004). Ik wilde weten wat er onder goede zorg werd verstaan en ik had uit eerder onderzoek al begrepen dat daarover geen eenduidigheid bestond.

In het kader van mijn promotieonderzoek naar de religieuze socialisatie in drie generaties van rooms-katholieke families doe ik onderzoek naar wat heilig is in het gewone leven en naar de betekenis van het katholieke geloof in relatie tot dit heilige.

Kwalitatief onderzoekers krijgen regelmatig vragen van opdrachtgevers waaruit blijkt dat het doel van kwalitatief onderzoek, de meerwaarde en de beperkingen duidelijk moeten worden uitgelegd. Soms blijkt dit al voordat een project(voorstel) is gestart. Andere keren wordt dit pas duidelijk op het moment dat het rapport wordt nabesproken. Eén van de belangrijkste vragen die juist aan het eind voor kan komen, betreft de generaliseerbaarheid van kwalitatieve onderzoeksuitkomsten. Opdrachtgevers, wellicht zelf (kwantitatief) onderzoekers, willen soms bijvoorbeeld graag de uitkomsten van kwalitatief onderzoek vertalen naar de totale populatie zonder hiertoe een kwantitatief onderzoek op te zetten.

Jacomine de Lange houdt zich al heel lang bezig met onderzoek rond dementerende mensen. Eerder verschenen twee indrukwekkende pogingen van haar hand zich in te leven in de denk- en gevoelswereld van dementerende ouderen en daarvan verslag te doen (De Lange, 1990, 1991). Het zijn boeken die mij als antropoloog bijzonder aanspreken vanwege hun levensechte en inlevende beschrijving en interpretatie. In haar nieuwste studie – tevens haar proefschrift – Omgaan met dementie is de auteur 'wetenschappelijker' en 'toegepaster'. Zij vraagt zich niet alleen af: wat gebeurt hier, wat voelen en denken deze mensen? Maar: hoe kunnen wij het gedrag van dementerenden classificeren in een typologie die geschikt is voor grootschalig wetenschappelijk onderzoek? En: welk type zorg draagt bij tot een betere kwaliteit van leven voor dementerenden? En: is het mogelijk verzorgend personeel te trainen in zorgtechnieken en -attitudes die meer gericht zijn op de beleving van mensen met dementie?

Hebt u een persoonlijk ontwikkelplan? Maakt u deel uit van een intervisiegroep? De kans is groot dat u deze vragen met 'ja' beantwoordt. Professionele ontwikkeling in organisaties staat volop in de belangstelling. Steeds vaker kiezen medewerkers voor actieonderzoek om hiermee aan de slag te gaan. De tweede editie van het boek van Coghlan en Brannick over insider action research is dan ook goed getimed.

Dit boek is een bewerking van het proefschrift dat Dhoest heeft geschreven. Het is gebaseerd op een onderzoek naar Vlaamse fictieseries zoals die in de afgelopen vijftig jaar voor de televisie zijn uitgebracht. Naast interviews met programmamakers en schrijvers en inhoudsanalyse van het seriemateriaal is ook aandacht geschonken aan de receptie van de series door pers en kijkers.

De recensent geeft een goed – en mild – overzicht van de inhoud en doelstellingen van dit boek. Ik kan hem dan ook alleen maar bijtreden, maar wil graag twee bijkomende opmerkingen maken. Ten eerste, betreffende zijn kritiek dat het boek niet erg diep ingaat op processen van nationale identiteitsconstructie, wil ik opmerken dat het om een qua lengte gehalveerde bewerking van een proefschrift gaat, gericht op een breder publiek. Hier speelde een zeker 'marktdenken': wat in de eerste plaats moest sneuvelen, was de theoretische uiteenzetting en ook de methodologische verantwoording, die voor niet-communicatiewetenschappers minder relevant werd geacht.