Pedagogiek - Volume 31, Issue 2, 2011

Nederland heeft weliswaar in de afgelopen jaren niet te maken gehad met terroristische aanslagen, maar er is geen reden om aan te nemen dat radicalisering afneemt of dat terrorisme geen vruchtbare bodem kent. Het is opvallend dat er nog steeds een groot gebrek aan kennis is over de relatie tussen radicalisering en socialisering, opvoeding en de ontwikkeling van jongeren, terwijl radicalisering relatief vaker voorkomt onder adolescenten en de leeftijd van geradicaliseerde jongeren steeds lager wordt. Dit artikel beschrijft de wetenschappelijke kennis die aanwezig is alsmede de gaten die nog moeten worden gevuld. Dit doen we aan de hand van theoretische veronderstellingen ten aanzien van de mogelijke invloed van ouders, de school en de moskee op zowel het ontstaan van radicalisering alsook de vermindering van de kans daarop. We eindigen met voorstellen voor pedagogisch onderzoek, dat richtlijnen kan opleveren voor het voorkomen van radicalisering.

Dit artikel betreft een longitudinaal, overwegend kwalitatief onderzoek naar de schoolloopbaan van leerlingen. Het gehanteerde onderwijspedagogisch perspectief gaat uit van een visie op de taak van de school en op de hulpbronnen (resources) die bij de ontwikkeling van leerlingen een rol spelen. Uit een databestand van 239 basisschoolleerlingen op de leeftijd van tien jaar zijn drie casus-leerlingen gekozen. Deze leerlingen zijn na de basisschool op drie schooltypen terechtgekomen: vmbo, havo en vwo. Vervolgens zijn zij als jongvolwassenen uitgestroomd naar diverse situaties. Het onderzoeksdesign kan worden getypeerd als een embedded case study waarbij een methode van narrative inquiry wordt gehanteerd. Naast gegevens omtrent de cognitieve ontwikkeling zoals Cito-scores en andere toetsgegevens, zijn gegevens verzameld aan de hand van diepte-interviews met leerlingen, hun ouders en leraren. De leerlingen zijn in drie onderzoeksronden gevolgd gedurende de leeftijdsfase van 10-21 jaar. De vraagstelling is: Hoe verloopt de schoolloopbaan van leerlingen van 10-21 jaar, hoe wordt dit verloop door hen ervaren en wat is de betekenis van ‘resources’ in de ontwikkeling van deze leerlingen? Het artikel beschrijft vanuit het perspectief van de leerling hoe schoolloopbanen verlopen. Bij de analyse wordt ingegaan op de betekenis van resources in de schoolloopbaan. Het talent van een leerling – zoals dat tot uitdrukking komt in de prestaties op een reeks objectieve toetsen – lijkt doorslaggevend. Van motivatie en inzet kan een compenserende werking uitgaan. Gezondheid of ziekte speelt soms een cruciale rol in de schoolloopbaan. De betekenis van ouders en leraren wordt vooral zichtbaar op de breukvlakken in de schoolloopbaan.

Recentelijk is er een hernieuwde aandacht voor de invloed van de sekse van een leerling op diens onderwijsprestaties. Anders dan enkele decennia geleden staat nu echter de achterstand van jongens centraal. In de literatuur worden uiteenlopende verklaringen gegeven voor de verslechterde positie van jongens. Grofweg kunnen daarbij twee perspectieven worden onderscheiden, namelijk het biologisch-genetische en het sociaal en cultureel- maatschappelijke. Wat dat laatste betreft wordt nog een nader onderscheid gemaakt naar verklaringsniveau: de ouders en de gezinsomgeving, de ‘peers’, de school en docenten, en de arbeidsmarkt en samenleving.

Het reguleren van de grenzen van privacy tussen jongeren en ouders is moeilijk, aangezien jongeren steeds trachten de grenzen van hun privédomein te verruimen. Als jongeren het idee hebben dat hun ouders de privacygrenzen overtreden kan dit leiden tot conflicten, maar een hoger niveau van conflicten zou er ook aan kunnen bijdragen dat jongeren een toenemend gevoel hebben van privacyschending. Deze multi-informant longitudinale studie (N = 309) onderzocht relaties tussen percepties van privacyschending en het niveau van ouder-kindconflict in de adolescentie. Bidirectionele relaties werden aangetoond. Privacyschending voorspelde hogere niveaus van ouder-kindconflict over tijd, en conflicten voorspelden ook gevoelens van privacyschending. De richting van deze effecten varieerde tussen de metingen en de verschillende informanten voor ouderkindconflict (vader, moeder, of kind). Bevindingen worden bediscussieerd vanuit het idee dat er mogelijk een functionele rol is voor conflicten in de ouder-kindrelatie, omdat het aandacht kan vestigen op het overtreden van privacy grenzen, maar dat conflicten niet erg effectief zijn in het reduceren van toekomstige gevoelens van privacyschending.