NTT Journal for Theology and the Study of Religion - Volume 69, Issue 2, 2015

Ds. Edward van der Kaaij publiceerde begin 2015 een boek waarin hij Jezus beschrijft als mythische figuur. De oorsprong van de verhalen over Jezus zou gelegen zijn in een historisering van deze mythische figuur door de eerste christenen. Van der Kaaij herneemt hiermee een oude gedachte die onder andere door Arthur Drews in 1909 beschreven is, maar zonder nieuwe argumenten. Deze bijdrage analyseert het nieuw verschenen boek, onder verwijzing naar de discussie van een eeuw geleden, en betoogt dat de analyse van Van der Kaaij onhoudbaar is: de ideeën van de Hollandse Radikalen, waarop hij teruggrijpt, zijn door de wetenschappelijke wereld niet genegeerd, maar ze zijn op goede gronden verworpen. Aangezien er geen nieuw bewijs is om de zaak te heropenen, is het beter de discussie als gesloten te beschouwen.

In een invloedrijke studie uit 1999 betoogt Daniel Boyarin dat in de tweede eeuw n.C. martelaarschap een gedeeld religieus ideaal was in zowel christendom als Rabbijns Jodendom. Deze studie betoogt dat Boyarins analyse nuance behoeft. Zo is zijn interpretatie van de Talmudische tekst waarin hij Rabbijns enthousiasme voor martelaarschap bespeurt problematisch in het licht van de handschriften, negeert hij de halachische restricties inzake martelaarschap en gaat hij te snel voorbij aan de ambigue Rabbijnse waardering voor martelaarsschap. Martelaarschap was een keuze voor enkelingen in extreme politieke omstandigheden, maar lag als religieus ideaal tegelijk onder kritiek van de Rabbijnen. Het menselijke lichaam als belichaming van Tora, en de Bijbelse waardering van een lang leven als het ultieme doel van Tora, stonden al vroeg op gespannen voet met martelaarschap als bevoorrechte religieuze strategie.

In Dis-Enclosure en Adoration bundelde Jean-Luc Nany een heel aantal essays die de deconstructie van het christendom tot onderwerp hebben. De bedoeling daarvan is om de filosofie en het christendom voor elkaar te openen en te komen tot een filosofische herwaardering van het monotheïsme, het christendom en het atheïsme. Nancy houdt de filosofie voor dat de rede on-opgesloten moet worden door een transcendentie die de rede overstijgt. Hij stelt tegenover de religie dat deze transcendentie niet moet worden ingevuld, maar leeg moet blijven, omdat ze niet meer is dan een ‘niets’ en alleen maar een breuk vormt in de homogeniteit waardoor het singuliere als iets verschillends kan verschijnen. Op basis van dit inzicht geeft Nancy in een atheïstisch, filosofisch betoog een nieuwe duiding aan concepten als de schepping uit het niets, geloof en aanbidding. Een gedeconstrueerd christendom is voor Nancy van groot belang om de seculiere rede te redden, die zichzelf nooit bevrijdde van monotheïstische denkpatronen. Als gevolg daarvan liep de atheïstische rede uit op nihilisme. Nancy kent aan het christendom de mogelijkheid toe om het monotheïsme te deconstrueren. In dit artikel worden de ingewikkelde argumentaties van Nancy zo helder mogelijk uiteengezet.

Rudolf Bultmanns Theologie des Neuen Testaments verscheen in 1948–53 en werd meteen een klassieker in de Nieuwtestamentische wetenschap. Hèt probleem van het vak ‘Theologie van het Nieuwe Testament’ is, hoe het gezichtspunt van historische diversiteit gecombineerd kan worden met dat van theologische eenheid. Bultmann koos de immer aantrekkelijke oplossing, de vroeg-christelijke geschiedenis in perioden te verdelen die elk hun eigen coherentie hebben: Jezus, de vroeg-Palestijnse kerk, de vroeg-Hellenistische kerk, Paulus, en de Johanneïsche geschriften. Onderdeel van deze indeling is dat het onderricht van Jezus slechts een ‘vooronderstelling’ is van de Nieuwtestamentische theologie en dat echte ‘theologie’ pas begint bij Paulus en Johannes, die zijn geworteld in de vroeg-Hellenistische kerk. Bultmann erfde deze visie van de religionsgeschichtliche Schule, met name van Wilhelm Bousset wiens werk hij hoogschatte. Mogelijk vanwege deze voorkeur was Bultmann niet in staat echt een plaats te geven aan de ontdekking van de Dode Zeerollen na 1948 en hun implicaties voor de Nieuwtestamentische wetenschap. Een andere vraag is of eenheid en coherentie werkelijk onmisbare eigenschappen van ‘theologie’ moeten zijn.