Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte - Volume 111, Issue 2, 2019

Euthanasia and psychological suffering: empathy beyond any taboo?

Nowadays, when facing the death wish of a patient, a psychiatrist in Belgium or the Netherlands may legally initiate euthanasia. Proponents of this situation argue that a psychiatric patient’s autonomy and the seriousness of his or her suffering ought to be acknowledged and taken fully seriously. A psychiatrist’s consent to euthanasia will here have to be grounded on an assessment of psychological suffering that cannot be purely medical in character, which in turn will have to depend, for a good deal, on empathy. However, a closer look at such empathy uncovers various paradoxes and leads to the conclusion that a psychiatrist with the kind of empathy that is appropriate to his or her role, i.e., ‘cognitive’ empathy, will resist rather than go along with the patient’s death wish.

De centrale rol van de invoelbare ondraaglijkheid in de Nederlandse en Belgische euthanasiepraktijk is uniek in de wereld. Vanuit de Nederlandse toetsingsprocedure ken ik het belang ervan uit ervaring. Niet alleen is vereist dat artsen hebben vastgesteld dat iemand vond dat hij ondraaglijk leed, maar ook dat artsen dat zelf vaststellen. In zijn prachtige en doorwrochte artikel stelt Willem Lemmens terechte vragen bij de rol van ‘onuitputtelijke empathie’ (Thienpont) als basis voor een geassisteerd sterven voor psychiatrische patiënten. Met iemand meevoelen zou op zijn minst een vermogen moeten impliceren om gevoelens te relativeren en in perspectief te plaatsen. Wat ik in deze bijdrage wil doen, is aan de hand van mijn ervaringen in de Nederlandse toetsingsprocedure illustreren hoe belangrijk Lemmens’ vragen zijn. Tegelijk zet ik twee kanttekeningen. Ten eerste: is er een manier om zonder een te grote nadruk op empathie toch euthanasiewensen van psychiatrische patiënten te honoreren? En ten tweede: stel dat we individuele psychiatrische patiënten wel euthanasie zouden gunnen, is daarmee ook het pleit voor een euthanasiepraktijk bij deze patiënten beslecht?

Ik ben dankbaar dat 12 collega’s met elk een specifieke expertise in de problematiek de moeite namen om mijn beschouwing over empathie en euthanasie in de psychiatrie met een kritisch oog te lezen en van commentaar te voorzien. Graag grijp ik de geboden kans om enkele kanttekeningen te plaatsen of verduidelijkingen te bieden bij deze commentaren. Mijn bedoeling is, vooreerst, om op die manier de insteek van mijn artikel en de centrale stellingen die ik verdedig verder toe te lichten: soms lijk ik immers verkeerd te zijn begrepen of was ik wellicht niet helder genoeg. Daarnaast wil ik mijn gekende kritiek op de huidige legale en juridische regulering van euthanasie in de psychiatrie duidelijker motiveren.

Op alle commentaren afzonderlijk antwoorden, leek me ondoenbaar en zou te ver voeren. Ik heb daarom een selectie gemaakt van een aantal cruciale bedenkingen die in meerdere bijdragen opdoken: ik hoop op die manier samen met mijn respondenten een bijdrage te leveren aan een maatschappelijk uiterst belangrijke discussie die, zoals één van de respondenten opmerkt, dringend nood heeft aan meer diepgang.