Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken - Volume 29, Issue 3, 2013

Het Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken besloot een jaar geleden een themanummer over burnout uit te brengen. Dit leek zinvol, omdat met name in kranten en weekbladen en op websites de laatste jaren steeds meer onheilspellende berichten, blogs en columns verschenen over het mentale werkklimaat in Nederland. Een aantal voorbeelden van koppen uit de laatste jaren:

Samenvatting

Dit artikel geeft een overzicht van de stand van zaken in het onderzoek naar burnout. Burnout is een syndroom van extreme vermoeidheid (uitputting), afstand nemen van het werk (distantie) en weinig vertrouwen in het eigen kunnen (verminderde competentie), waarbij de oorzaken voor deze aspecten gelegen zijn in hetzij de werksfeer, hetzij de manier waarop werknemers omgaan met stresserende aspecten in hun werk. Als werkgerelateerd fenomeen onderscheidt burnout zich van vergelijkbare psychische problematiek als depressie en overspanning. Ook blijken burnout en bevlogenheid verschillende begrippen.Burnout kan worden vastgesteld door werkenden naar hun persoonlijke en subjectieve beleving van hun gezondheid te vragen. Objectieve manieren om burnout vast te stellen – bijvoorbeeld via psychofysiologische maten – zijn tot nu toe niet bruikbaar gebleken. De nadruk op burnout als werkgerelateerd fenomeen wordt ook duidelijk uit de theoretische perspectieven op oorzaken van burnout. Enerzijds kunnen persoonlijkheidskenmerken als neuroticisme en (over-)commitment een rol spelen, maar anderzijds ligt er een sterke nadruk op factoren in de werksfeer. Burnout heeft gevolgen voor zowel de organisatie als individuele werknemers; burnout is gerelateerd aan een hoger ziekteverzuim, een grotere kans op arbeidsongeschiktheid, en een lagere werkprestatie. Zowel persoons- als organisatiegerichte interventies kunnen een gunstig effect hebben op burnout.

Samenvatting

Het doel van dit artikel is om – op basis van grote en representatieve databestanden – de trends, de internationale verschillen, de determinanten en de risicogroepen rond burnout, alsmede de samenhang met verzuim en arbeidsongeschiktheid, in kaart te brengen. De Nederlandse databestanden zijn van CBS, UWV en TNO. De internationale data zijn afkomstig van de European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions te Dublin.Gevonden werd dat het percentage burnoutklachten bij Nederlandse werknemers in de periode 2007-2009 steeg van 11 naar 13%. In de daaropvolgende periode 2009-2012 is het percentage vrijwel constant gebleven. Rond de eeuwwisseling lag het percentage tussen 8 en 10%.Europees gezien behoren Nederlandse werknemers tot degenen met de laagste vermoeidheidscijfers. Mogelijk heeft dit te maken met de relatief korte gemiddelde werkweek in ons land. Duidelijk blijkt dat docenten, zowel in het basis- als het voortgezet en hoger onderwijs, de hoogste percentages burnoutklachten vertonen. Gemiddeld overschrijdt één op de vijf docenten de grenswaarde van een serieus burnoutrisico.Longitudinale analyses op de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2007-2009 tonen aan dat de belangrijkste determinanten van burnout zijn: emotionele werkbelasting, werkdruk, lange werktijden, arborisico’s (zoals lawaai en zwaar en gevaarlijk werk), werkonzekerheid, gebrek aan creatief-lerend werk en gebrek aan steun van de leiding. Verder blijken alleenstaanden, allochtonen en thuiswerkers risicogroepen voor burnout te zijn. Sekse- en leeftijdsverschillen in burnout verdwijnen indien gecontroleerd wordt voor werkkenmerken.Ten slotte blijkt dat hoge scores op de burnoutschaal samengaan met verzuimpercentages van boven de 10%. Binnen de arbeidsongeschiktheid (WIA) maken de diagnoses burnout en overspannenheid de laatste jaren samen 4 à 5% van alle diagnoses uit. Het betreft verhoudingsgewijs in omvang dus een kleine diagnosegroep.

Samenvatting

Burnout is een ernstige vorm van werkgerelateerde overspannenheid met een langdurig beloop. Als beroepsziekte dient burnout in Nederland door bedrijfsartsen gemeld te worden bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. De meldingen van burnout als beroepsziekte werden geanalyseerd over de afgelopen drie jaar. Het relatieve voorkomen van burnout als psychische beroepsziekte, de trend over een periode van drie jaar, en het relatieve aantal meldingen bij vier subgroepen werknemers (vrouwen versus mannen, jongeren versus ouderen, beroepen, sectoren) werden berekend. Van de 3.883 psychische beroepsziekten in drie jaar verzameld, blijkt een vijfde burnoutmeldingen te zijn. In het laatste jaar zijn 307 gevallen van burnout gemeld. Dit betrof 23% van het aantal meldingen van alle beroepsgebonden psychische aandoeningen in dat jaar. Meldingen komen even vaak voor bij mannen en vrouwen, maar deze verdeling blijkt niet gelijk over leeftijdsgroepen. In afnemende mate van voorkomen zijn de werkgerelateerde oorzaken de werkhoeveelheid, de organisatie van het werk en werkrelaties. In het onderwijs is de incidentie van burnout het hoogst.

Samenvatting

Deze studie exploreert de prevalentie, werkgerelateerde antecedenten (werkeisen versus hulpbronnen op het werk) en gevolgen van burnout voor absenteïsme en verloop bij journalisten in Vlaanderen (België). Om een evenwichtig beeld van hun werkbeleving te schetsen werd eveneens hun bevlogenheid in kaart gebracht. 721 journalisten vulden een schriftelijke vragenlijst in, gebaseerd op internationale gevalideerde meetinstrumenten. Uit de resultaten blijkt dat 31,6% van de respondenten een verhoogd risico loopt op burnout. De scores van de respondenten voor bevlogenheid liggen echter opvallend hoger dan hun burnoutscores. Een clusteranalyse op de metingen voor burnout en bevlogenheid reveleert drie clusters: de ‘opgebranden’ (14,1%), de ‘bevlogenen’ (38,1%) en een ‘tussenin’-cluster (35,2%). Vooral werkdruk, rolconflicten en (kwantitatieve) baanonzekerheid zijn positief gecorreleerd met de burnoutdimensies, terwijl vaardigheidsbenutting en variatie in het werk negatief met deze dimensies correleren. Emotionele uitputting voorspelt absenteïsme, en vooral depersonalisatie is een sterke predictor van verloop. De resultaten worden bediscussieerd in het licht van de internationale literatuur, en enkele praktijksuggesties worden aangereikt.

Thriving under New Ways of Working conditions: Reduced burnout, more engagement?

This study investigated the relationship between work conditions characterizing ‘New Ways of Working’ (NWW) and employees’ work-related exhaustion and dedication. NWW was conceptualized as a bundle of three working conditions which, in terms of the JobDemands-Resource Model, can be viewed as a work-related resource: (1) having access to teleworking; (2) job autonomy; and (3) output management. In order to test a set of hypotheses, we employed data on 2.784 employees collected through the Cohort Study Social Innovation at two points in time (2008 and 2009). Based on cross-sectional and longitudinal regression analyses, and in line with expectations, the study showed that the NWW-conditions ‘access to teleworking’ and ‘more job autonomy’ are associated with less emotional exhaustion and more dedication among employees. Output management, viewed as part of the NWW-bundle, was not directly associated with exhaustion and dedication, but enhanced the effects of teleworking and job autonomy on dedication. On the basis of the longitudinal interaction effects, it was shown that selecting a balanced combination of HRM-practices can help to achieve positive work outcomes. In the conclusion, directions for future research on NWW were outlined.

Samenvatting

Verzuim door psychische en chronische somatische aandoeningen bij een representatieve steekproef van 4.715 werkenden werd bepaald met gegevens van NEMESIS-2 (Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2), een landelijke studie naar psychische aandoeningen onder de volwassen Nederlandse bevolking. Hierin werd zowel naar feitelijk verzuim als naar ‘presenteïsme’ (wel aanwezig, maar verminderd functionerend) gevraagd en werden ook chronische somatische aandoeningen bepaald. Een gemiddelde psychische aandoening was geassocieerd met 8,7 ‘additionele’ verzuimdagen per jaar, 7,7 dagen verminderd functioneren in kwalitatieve zin en 9,9 dagen totaal verzuim (dagen verminderd functioneren werden voor halve dagen gerekend). Voor een gemiddelde chronische somatische aandoening waren dit: 9,9 respectievelijk 2,6 en 9,9 dagen. Er was geen significant verband met verminderd functioneren in kwantitatieve zin. Gecontroleerd voor comorbiditeit hingen drugsmisbruik (49 dagen additioneel per jaar), bipolaire stoornis (34 dagen), depressieve stoornis (26 dagen), spijsverteringsproblemen (24 dagen) en paniekstoornis (20 dagen) het sterkst met het totale aantal additionele verzuimdagen samen. Op populatieniveau verklaarden depressieve stoornis (4,5%), chronische rugpijn (3,7%), aandoeningen aan de luchtwegen (2,2%), drugsmisbruik (1,4%) en spijsverteringsproblemen (1,2%) het meest van het totale aantal verzuimdagen van alle werkenden tezamen. De kosten van het totale verzuim door psychische aandoeningen bedroegen per miljoen werkenden naar schatting 360 miljoen euro en voor chronische somatische aandoeningen 706 miljoen euro. Geconcludeerd wordt dat beleid gericht op het voorkómen, genezen en beperken van de gevolgen van veelvoorkomende aandoeningen een positief effect zal hebben op het terugdringen van verzuim en verminderd functioneren (presenteïsme). Als daarbij bedacht wordt dat de verzuimkosten door (psychische) aandoeningen vaak beduidend groter zijn dan de medische kosten ervan, zullen preventie en behandeling van deze condities kosteneffectief zijn.

Samenvatting

In dit artikel staan de gevolgen van emotionele uitputting voor de loopbaan van werknemers centraal. Vanuit het Conservation of Resources-model ontwikkelden we de hypothese dat mensen met gevoelens van emotionele uitputting hun arbeidsduur vaker (willen) reduceren, vaker van werkgever (willen) wisselen, en een grotere kans hebben op langdurige ziekte dan mensen die hier geen last van hebben. Analyses op het Arbeidsaanbodpanel 2004-2010 lieten zien dat emotionele uitputting een belangrijke determinant is voor het arbeidsmarktgedrag van werknemers. Het was gerelateerd aan vertrek en vertrekintentie bij de huidige werkgever, aan stoppen met werken en aan langdurig ziekteverzuim. Zo zocht 20% van de werknemers met emotionele uitputting een andere baan, tegen 8% zonder. Ook had deze groep vaker de wens minder te werken: 26% tegen 9%. We vonden echter geen ondersteuning voor de hypothese dat emotionele uitputting leidt tot feitelijke urenvermindering.

Intens moe, piekeren, nergens van kunnen genieten, gespannen zijn. De verschijnselen van een burnout. Iedereen kent wel iemand in zijn of haar nabije omgeving die een burnout heeft of heeft gehad. Burnout kan jaren duren. Het kan leiden tot (permanente) arbeidsongeschiktheid en/of een sociaal isolement. Vaak is er therapie nodig om de klachten te verminderen. Soms worden mensen nooit meer ‘de oude’, of een fractie van wie ze ooit waren.

Schaufeli, W. & Bakker, A. (red.) (2013). De psychologie van arbeid en gezondheid. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum (3de herziene druk). ISBN 978-90-313-9853-9, 475 pag., € 56