oa De zzp’er en het veranderende arbeidsbestel

Zzp’ers staan in het middelpunt van de belangstelling. Zij worden gezien als een teken dat de arbeidsmarkt fundamenteel aan het veranderen is. De opkomst van zzp’ers is echter geen geïsoleerd verschijnsel, maar nauw verbonden met andere ontwikkelingen in het arbeidsbestel. Zo zijn er opmerkelijke parallellen met de discussie over het Nieuwe Werken. Dit populaire begrip wordt meestal nogal losjes gebruikt, hetgeen de neiging versterkt om er allerlei moois in te stoppen. In een poging om meer helderheid te scheppen geven Baane e.a. (2010) vier principes aan die tezamen de kern van het nieuwe werken vormen: tijd- en plaatsonafhankelijk werken; sturen op resultaat (als uitvloeisel van de grotere autonomie van individuen en teams); vrije toegang tot en vrij gebruik van kennis, ervaringen en ideeën, waarbij ook de nieuwe sociale internetmedia worden ingezet; en flexibele arbeidsrelaties (werkverhoudingen en contractvormen).Drie van de vier spelen ook bij zzp’ers een grote rol: het niet gebonden zijn aan een vaste werkplek (het ‘mobiele kantoor’) en de benutting van al dan niet virtuele netwerken om aan kennis en contacten te komen lijken belangrijke voorwaarden om als zzp’er succesvol te kunnen functioneren. De opmars van flexibele arbeidsrelaties heeft de toename van het aantal zzp’ers gestimuleerd: veel van hen maken deel uit van de flexibele schil die organisaties om hun vaste kern van personeel heen hebben gebouwd. Zzp’ers zijn echter geen werknemers die door leidinggevenden worden aangestuurd, maar zelfstandigen bij wie de relatie werkgever/werknemer plaatsmaakt voor een relatie opdrachtgever/opdrachtnemer. Dat is een principieel verschil, maar achter deze formele status gaat een complexe werkelijkheid schuil: veel zzp’ers zijn sterk afhankelijk van hun contacten met één of enkele opdrachtgevers om aan werk te komen. Dat maakt hun positie kwetsbaar, zoals tijdens de laatste economische neergang maar al te zeer gebleken is. Wat dat betreft is het verschil met de werknemers die onder het regime van het Nieuwe Werken vallen ook weer niet zo groot.Er is nog een parallel. Het Nieuwe Werken leunt zwaar op het bestaan van de Nieuwe Werknemer, een (naar wordt verondersteld) nieuw type werknemer dat autonomie, verantwoordelijkheid en uitdagend werk belangrijker vindt dan baanzekerheid en een carrière in de klassieke zin van het woord. Deze wordt soms ook wel ‘werkondernemer ‘ genoemd vanwege zijn ondernemende houding ten opzichte van eigen baan en loopbaan. Ook in dit opzicht is het verschil met de zzp’ers hoogstens gradueel. Gezien dit alles hoeft het geen verbazing te wekken dat de zzp’ers soms gezien worden als de vertegenwoordigers van het Nieuwe Werken bij uitstek en aldus een symboolfunctie krijgen voor al diegenen die de arbeidsmarkt flexibeler, dynamischer, innovatiever willen maken. De ‘voorhoede’ van het nieuwe arbeidbestel?