oa Succes van instituties is mensenwerk

Wetenschappelijke beschouwingen van 'de Nederlandse polder’ concentreren zich vrijwel zonder uitzondering op het presteren van de polder-instituties en verklaren de uitkomsten op basis van die instituties. Waarmee de indruk wordt gewekt alsof de mensenhanden waarvan die instituties zich noodgedwongen bedienen, enkelvoudig door die instituties worden geleid. Prestaties van individuen worden zo 'opgetild' tot prestaties van instituties, waarbij de prestatievariatie (de prestaties kunnen zowel positief als negatief zijn) uit omstandigheden wordt verklaard. Zó wordt de polder tot 'model'.

Op grond van de dwingende overweging dat ik bij vervanging van mijn brein (anders dan bij vervanging van mijn hart, longen, nieren, lever, enzovoort) door het brein van een ander mijzelf niet meer zal zijn, koester ik grote sympathie voor Dick Swaabs stelling dat wij (de mens) ons (zijn) brein zijn (is). Ik heb geen vrije wil tegenover mijn brein omdat 'ik' tegenover mijn brein eenvoudigweg niet besta. Maar dat ontzegt mij geenszins de vrijheid om binnen het kader van een institutie naar eigen inzicht, wens en verlangen te handelen – een vrijheid waarvan zowel geslaagde als mislukte huwelijken getuigen. Net zoals baanbrekende en verstarrende cao's.

Instituties zijn behulpzaam bij, maar garanderen geen uitkomsten. De uitkomsten die bereikt worden, zijn mensenwerk. Niet alleen per definitie, maar ook naar hun aard. En juist aan werkelijk positieve uitkomsten kunnen die instituties behoorlijk in de weg staan. Het Akkoord van Wassenaar (november 1982) was een baanbrekend akkoord dat eerder ondanks dan dankzij de instituties gesloten werd. Het 'Mondriaan Akkoord' (sociaal akkoord van april 2013) daarentegen is geenszins baanbrekend en vooral tot behoud van de instituties tot stand gekomen. Het verschil zit in mensen en bij uitstek in de mensen die de instituties 'gezicht' geven. Zij moeten het maar net met elkaar treffen. En áls ze dat doen, is de uitkomst voor de samenleving niet eens per definitie positief.