Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken - Volume 26, Issue 4, 2010

Kranten en tijdschriften zijn gek op informatie over trends of ontwikkelingen in de tijd. Je kunt geen krant openslaan of je komt wel een bericht tegen met dit soort onderwerpen. Enkele recente koppen:   'Telewerken wint aan populariteit' 'MKB verliest dit en volgend jaar ruim 200.000 banen' 'Vrouw steeds vaker eigen baas' 'Meer geld voor banen jongeren' 'Geweld openbaar vervoer stijgt in provincie'. Niet alleen in kranten, maar ook in inleidingen van sociaalwetenschappelijke artikelen worden termen als 'steeds meer' en 'meer dan ooit' graag gebruikt. Soms blijken het ongefundeerde termen te zijn en alleen goed om de aandacht van de lezer te trekken of vast te houden. Want ze worden pas terecht gebruikt als ze onderbouwd zijn met valide trendgegevens. En die zijn schaars.

A successful metamorphosis? The revision of Dutch social security, 1985-2010

Over the last 25 years, the Dutch social security system has been revised in many respects. These changes were motivated by growing concerns about its financial sustainability; by the perceived need to modernise the system and to make it less complex in terms of regulation and administration; and by the shift from income protection to activation in social policy objectives. This article first discusses the main revisions that occurred in the Dutch social minimum and social assistance, child benefits, old age and survivors pensions, sickness and disability benefits, unemployment insurance and activation measures. Subsequently, a quantitative analysis of institutional changes indicates that the revisions have not implied a major break with the past. While the Dutch social security system became somewhat more 'Nordic' and less generous, it still is far more extensive than the typical liberal welfare regime. Considering changes in the attainment of the main goals of the schemes security of income, work and well-being, we find both successes and failures. Poverty rates and income inequality in the Netherlands did not alter much since 1985. Labour participation grew and structural unemployment decreased; but these developments can only partially be attributed to the revision of social security. The net effects of the hugely expanded reinsertion programmes were very limited. An inclusive labour market does not seem to be realized yet, least of all for disabled and elderly people. However, the objective life situation of people on benefit improved, and the gap with the working population became smaller. Even so, in the last decade benefit recipients below the age of 65 more frequently report to be unhappy, and more often suffer from various aspects of social exclusion.

Nog altijd bestaat het beeld dat de arbeidsparticipatie in Nederland laag is en zelfs nog steeds daalt. Dat was ooit zo, 25 jaar geleden, maar inmiddels hoort Nederland in de Westerse wereld tot de landen met de hoogste arbeidsparticipatie. Het kabinet Balkenende IV had zich een arbeidsparticipatie van 80% in 2016 ten doel gesteld. Uitgangspunt was niet, zoals meestal het geval is, de arbeidsparticipatie in de leeftijdsgroep 15 tot 65 jaar, maar 20 tot 65 jaar. In het vrolijk uitgevoerde beleidsprogramma 'Samen werken samen leven', dat het kabinet na honderd dagen praten met burgers opstelde, was zelfs sprake van 25 tot 65 jaar. Dat was een drukfoutje. Als het echt het plan van het kabinet was geweest het afkappunt zo laat te leggen, dan had men bij het aantreden in 2007 al vol trots kunnen zeggen dat het doel al gehaald was.

Form over substance: the active labour market policy in the last thirty years

Re-integration policy in the Netherlands has been severely criticized. Recently, some have even proposed to liquidate the national public actor responsible for the implementation of this policy. It would not be the first change in the implementation structure. During the last thirty years, reorganizing the implementation structure was the usual answer to criticism. That something might be wrong with the content of the policy has received far less attention. Form was put first and content came second. The results of the changes in implementation structure were poor. In the course of time the broader concept of active labour market policy was narrowed to re-integration policy. The former also includes measures to prevent unemployment and takes both the supply side and the demand side of the labour market into consideration. In the coming years such a broader approach is badly needed. Demographic changes will cause labour shortages, but at the same time there will be a large group of people who are difficult to employ. The main recommendations are to maintain a national implementation structure for an active labour market policy; to avoid radical changes in the implementation structure; to stimulate vocational training and to evaluate seriously (using an experimental design) what works and what does not work.

De opkomst van de zogenoemde zelfstandige zonder personeel (zzp'er) is ongetwijfeld een van de nieuwe vormen van flexibilisering op de arbeidsmarkt. Wie de zzp'er nu precies is en hoeveel het er zijn, daarover verschillen echter de meningen. Een juridische definitie ontbreekt. De zzp'er is niet in wet- of regelgeving terug te vinden en bestaat formeel dus niet. In de praktijk vormen de zzp'ers een heterogene groep, een deel van hen heeft een bedrijf, bijvoorbeeld in de landbouw, anderen bieden vooral hun eigen arbeid, kennis en vaardigheden aan. Door verschillende definiëringen lopen ook de schattingen van het aantal uiteen. Het CBS telde in 2009 956.000 zelfstandigen, waarvan 632.000 zelfstandigen zonder personeel. Het EIM en het bureau Bartels tellen er aanzienlijk minder, namelijk 250.000 zzp'ers; ondernemers die vooral hun eigen arbeid aanbieden en nauwelijks investeren in kapitaalgoederen (EIM, 2008).

Labour force participation of women: a successful struggle

This article describes developments in the labour force participation of women in the Netherlands. The proportion of working women has increased significantly over the last decades, although marital status and level of schooling remain relevant factors in predicting participation. Sex segregation at the labour market is still substantial. The pattern of women working part-time is strongly embedded in Dutch culture and in its institutional settings. This at least partly explains why the number of women in positions at the top is still low. Other relevant explanations in this respect are processes of stereotyping and framing. Opportunities for combining work and care are rather modest in Dutch society, which implies and explains the relative traditional division of tasks between women and men. In its turn, this leads to the phenomenon of only half of the women being economically independent. A system of allowances for low-paid breadwinners discourages the labour force participation of lower-skilled women. Reconsidering this issue in social policy seems adequate. Furthermore, an extension of work/care provisions is needed in order to finalise the process of emancipation of Dutch women.

The Dutch labour relations in the 21-st century

Developments during the first decade of the 21-st century had an impact on the Dutch 'Polder model' of labour relations, wherein consensus between employers, union and the government is stressed. First, national developments - i.e. flexibilisation and individualisation of labour relations - which were initiated in the last decade of the 20-th century, were continued in recent years. Second, spill over effects of European policy initiatives, such as of the harmonisation of European legislation, the introduction of the EMU, and the more autonomous position of the European Court of Justice, had an important impact on national labour relations. The final result is a tendency towards (continued) polarisation of labour relations wherein the control function of national policies is more and more influenced by the European Community.

Trends in the quality of work in the Netherlands and Europe

This paper presents trends in the quality of work in the Netherlands, and compared these with Europe. Globalisation, technological innovation and a labour market shift towards the service sectors are hypothesized to be main drivers of these trends. An increase of work intensification, an expected trait of globalisation, is seen in Europe but not in the Netherlands (anymore). The Netherlands was leading in work pressure up till 2000 but rates average on this since then. In addition, there has been an increase in temporary contracts since the nineties, and a recent decrease in job security in the Netherlands. In the Netherlands, possibly as an effect of the increase of the service sectors, physical and environmental risks at work, the number of working hours and shift work remained the same or slightly decreased. Social support by supervisors and co-workers is high and recently showed further increase. Dutch employees are increasingly using the computer and are teleworking. Computer work and teleworking are done much more often in the Netherlands then in Europe as a whole. In the Netherlands computer work is associated with a good quality of work, although the percentage of employees at risk for musculoskeletal problems is increasing because of a steady rise in employees working at the computer for 4-6 or more hours a day. The quality of work in the Netherlands is considerably higher than the European average. An exception is work-related violence and harassment, which is relatively high in the Netherlands with its large service economy and client contacts. At the European level physical violence is increasing, but recent Dutch data do not show an increase in work-related violence and harassment.

In het begin was de Nobelprijs economie vooral een oeuvreprijs. Grote economen als Jan Tinbergen of Paul Samuelson kregen hem in die eerste jaren (1969 resp. 1970) voor hun levenswerk. Ondertussen wordt de Nobelprijs, net als in andere wetenschappen, toegekend aan wetenschappers die met hun werk een (achteraf) bloeiende onderzoeksrichting hebben geïnitieerd. Bijvoorbeeld onderzoek over gebrekkige informatie of over irrationele keuzeprocessen. Dit jaar is wederom een onderzoeksrichting in de bloemen gezet. De economieprijs is toegekend aan Peter Diamond, Dale Mortensen en Chris Pissarides 'for their analysis of markets with search frictions'. Dat zijn markten waar de aanbieder en de vrager tijd nodig hebben en kosten moeten maken om de geschikte tegenpartij te vinden. In die markten komt het marktevenwicht niet of niet snel tot stand en er zijn altijd overschotten en tekorten. Voorbeelden van markten met zoekfricties zijn de arbeidsmarkt waar er altijd werklozen op zoek zijn naar een baan en werkgevers met vacatures op zoek naar een werknemer, en de vastgoedmarkt met gelijktijdig woningnood en leegstaande kantoorpanden. Omdat zoeken tijd en geld kost, zal men niet eindeloos blijven doorzoeken, maar vaak stoppen voor de ideale tegenpartij is gevonden. De zoeker kiest dan voor wat tot dan als beste alternatief uit de bus is gekomen. Markten met zoekfricties werken niet perfect.

Trends in the prevalence of self-managing teams in the Netherlands and Flanders

Self-managing teams are perceived as socially and economically beneficial. It is therefore important to determine trends in the prevalence of this type of organizational form. Data from six surveys were used to investigate the prevalence of self-managing teams in The Netherlands and Flanders. Due to variations in survey design, neither in the Netherlands nor in Flanders firm conclusions about trends could be drawn. Instead, the data should be considered as indicative. Bearing this in mind, one may cautiously conclude that self-managing teams seem to be used in a large minority of Dutch and Flemish organizations. Whether a more definitive and empirically better grounded answer is possible, is determined by the availability of valid, reliable and longitudinal data, and the extent to which earlier recommendations for measuring the prevalence of self-managing teams are followed.

De politiek in Nederland ziet een hoge arbeidsparticipatie als een voorwaarde voor het behoud van een hoog inkomen en een goede concurrentiepositie ten opzichte van andere landen. Het hebben van betaald werk wordt ook als een belangrijk bindend element in de samenleving genoemd.

Beperkt aan het werk vormt het vervolg op de in 2007 verschenen publicatie Beter aan het werk. In beide monitorrapportages is de kernvraag of het ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheidsvolume dalen en de arbeidsparticipatie van mensen met (voormalige) gezondheidsbeperkingen toeneemt. Drie instituten hebben een bijdrage geleverd: het SCP, het CBS en TNO Kwaliteit van Leven. Het rapport draait om de thema's ziekteverzuim, Wajong en arbeidsparticipatie van mensen met gezondheidsbeperkingen. Hoofdstuk 1 vat de bevindingen samen en gaat in op de kernvraag, met als conclusie dat de arbeidsparticipatie van arbeidsbeperkten zich niet in positieve zin ontwikkelt en dat het ziekteverzuim nog verder teruggedrongen kan worden. In de hoofdstukken 2 t/m 8 worden de onderliggende onderzoeken en analyses beschreven. De methoden zijn goed verantwoord, de resultaten zijn uitgebreid en helder beschreven. Het boek bevat daarmee een schat aan kennis en informatie voor onderzoekers en beleidsmakers. Het plaatje rond verzuim en participatie is met dit boek echter niet compleet. Hieronder ga ik op drie hoofdstukken nader in en noem ik enkele relevante aanvullende onderzoeken. In hoofdstuk 2 van Beperkt aan het werk wordt de NEA (Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden) van TNO en CBS als bron gebruikt voor de ziekteverzuimontwikkeling in Nederland. Omdat Nederland op dit moment geen integrale ziekteverzuimstatistiek van werknemers kent, zijn we voor het volgen van de ontwikkelingen in ziekteverzuim namelijk afhankelijk van twee enquêteonderzoeken. De NEA meet het individuele ziekteverzuim op basis van zelfrapportage van werknemers en de CBS-Kwartaalenquête ziekteverzuim brengt het verzuim van bedrijven in kaart. De NEA laat zien dat mensen met een chronische aandoening aanzienlijk meer verzuimen dan overige werknemers. Verder blijkt dat het verzuimpercentage flink gedaald is, van 4,8 in 2007 naar 4,1 in 2007 en 2008. Nadere analyse van de CBS-Kwartaalenquête in de toekomst lijkt zinnig. In 2007 zijn twee grote cohortonderzoeken onder langdurig zieken gestart: het return-2-work onderzoek van TNO en het Weg naar WIA-onderzoek van APE en AStri. Hoofdstuk 3 beschrijft het return-2-work onderzoek. Geconcludeerd wordt dat er ruimte is om het langdurige verzuim verder terug te dringen. Voor niet iedere werknemer wordt namelijk tijdig een probleemanalyse gemaakt en juist in die gevallen is het verzuim vaker langdurig. De onderzoekers kunnen echter niet uitsluiten dat juist voor werknemers met benutbare functionele mogelijkheden, vaker tijdig een probleemanalyse is gemaakt. Ook het Weg naar WIA-onderzoek – waar de focus op het effect van begeleiding bij terugkeer naar werk lag – kent dit 'oorzaak-gevolgprobleem'. Toch zullen er zeker verbetermogelijkheden bij de re-integratie van verzuimers zijn. Bij de poortwachterstoets die UWV uitvoert bij de WIA-aanvraag, blijkt namelijk dat in 10% van de gevallen de re-integratie-inspanningen van werkgevers onvoldoende waren. In hoofdstuk 7 constateert het CBS dat de arbeidsparticipatie van mensen met een langdurige aandoening en een arbeidsongeschiktheidsuitkering tussen 2004 en 2008 is gedaald. Dit terwijl het overheidsbeleid erop gericht is mensen met gezondheidsbeperkingen te laten participeren in betaald werk. Ik wil hier de nieuwe Monitor Arbeidsbeperkten en Werk 2007-2009 van UWV tegenover zetten. Deze laat zien dat de arbeidsparticipatie tussen 2007 en 2008 wel degelijk is gestegen, maar in 2009 – als gevolg van de economische crisis – weer is gedaald. De verschillen in trends kunnen te maken hebben met de definities, maar ook met het ontbreken van het jaar 2007 in de CBS-analyse. Verder moet de lezer zich realiseren dat door invoering van de WIA met de hogere toetredingsdrempel en de herbeoordelingsoperatie WAO het arbeidsongeschiktenbestand is 'verhard' sinds 2004. Een lichte daling van de arbeidsparticipatie hoeft daarom niet bij voorbaat te betekenen dat het beleid niet werkt.