Tijdschrift voor Taalbeheersing - Volume 34, Issue 1, 2012

Vereenvoudiging van teksten is complex. In dit corpusonderzoek gaan we na welk gevolg het streven naar begrijpelijkheid heeft voor de markering van samenhang, in het bijzonder de talige uitdrukking van causale coherentierelaties. Daartoe vergelijken we in een corpusanalyse twee recente Bijbelvertalingen: de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV) voor relatief ervaren lezers en de Bijbel in Gewone Taal (BGT) voor lezers met een lage geletterdheid. De resultaten wijzen uit dat de BGT veelvuldig causale inferenties expliciteert die NBV-lezers zelf moeten maken, maar anderzijds ook zinnen herordent waardoor causale relaties verdwijnen. De BGT kiest vooral voor causaliteitsmarkering tussen korte finiete zinnen (want, daarom); de NBV gebruikt daarnaast varianten met een hogere informatiedichtheid: om-te-constructies en zinnen met causale woordgroepen (vanwege/ door…). Verder voert de BGT regelmatig syntactische vereenvoudiging door (meer daaromverbindingen), zonder dat dit altijd tot conceptuele vereenvoudiging leidt. Een effectstudie moet uitwijzen of genoemde ingrepen daadwerkelijk een gunstig effect hebben op de begrijpelijkheid.

Taalgebruikers kunnen hun evaluatieve uitingen kracht bij zetten met stilistische middelen. Ze maken bijvoorbeeld gebruik van intensiverende prefixen (gloednieuw), of intensiverende beeldspraak (opmars in plaats van toename). In een corpusanalytisch onderzoek is nagegaan hoe recensies en hoofdredactionele commentaren verschillen in het gebruik van dergelijke intensiveerders. In commentaren wordt significant meer gebruik gemaakt van bijwoorden van graad en versteende beeldspraak. In recensies treffen we meer intensiverende voorvoegsels, bijvoeglijke naamwoorden en originele beeldspraak aan. Maar merken taalgebruikers dergelijke stilistische versterkingen wel op? In twee experimenten kregen proefpersonen tekstfragmenten met en zonder intensiveringen voorgelegd. Taalgebruikers bleken de geïntensiveerde evaluaties inderdaad krachtiger en subjectiever te vinden dan de niet geïntensiveerde uitingen. Voor een betrouwbare identificatie van intensiverende elementen is nog geen in alle opzichten bevredigende oplossing gevonden. In de discussie gaan we in op de vraag hoe met de (on)betrouwbaarheid van interpretatieve data in een corpusanalyse kan worden omgegaan.

Dit artikel is een pleidooi om in de stilistische analyse van politiek taalgebruik systematischer aandacht te besteden aan variatie op het gebied van grammaticale verschijnselen. Betoogd wordt dat ook subtiele grammaticale keuzes de moeite van het analyseren waard zijn. Als casus dient de manier waarop Geert Wilders gebruikmaakt van complementatie: een stilistisch middel dat invloed heeft op de mate waarin een spreker ruimte biedt voor discussie. Een diachrone corpusstudie van 47 parlementaire speeches laat zien dat Wilders’ gebruik van complementatie tussen 2004 en 2009 significant minder is geworden – waarbij dat verminderde gebruik niet gradueel is afgenomen, maar wordt gekenmerkt door een ‘breuk’ tussen 2006 en 2007. Behalve een pleidooi om meer aandacht te besteden aan variatie op het gebied van grammaticale verschijnselen, vormt de casus ook een illustratie van het belang om in stilistisch onderzoek kwantitatieve en kwalitatieve analyse te combineren.

In dit artikel worden vier praktijkgerichte studies besproken naar het gebruik van schriftelijke hypotheekinformatie. De eerste studie is een diagnoseen peilingsstudie waaruit blijkt dat lezers erg weinig kunnen vinden in de pakketten en in de afzonderlijke teksten; ook scoren ze slecht qua begrip van de teksten. Vooral hypotheekvoorwaarden zijn ondoorgrondelijk. Enkele teksten uit de eerste studie (een offerte en een voorwaardendocument) zijn geheel herschreven, en worden in de tweede studie opnieuw getest. Er worden zowel verbeteringen als verslechteringen gevonden, afhankelijk van de gestelde vragen. Vooral de vindbaarheid van informatie blijft een probleem. De derde studie is een gerichte interventiestudie waarbij de kopjes in een hypotheekofferte informatiever zijn gemaakt. Het merendeel van de nieuwe kopjes leidt tot betere voorspellingen van wat eronder staat. De vierde studie is een experiment ‘let op’- kaders in hypotheekvoorwaarden. Het blijkt dat de waarschuwingen in die kaders vaak niet gebruikt worden en de lezers meer tijd kosten dan een versie waarin de informatie is geïntegreerd in de hoofdtekst. Methodologisch leert dit artikel is dat praktijkgericht gebruiksonderzoek niet altijd exploratief hoeft te zijn. Inhoudelijk leert het dat hypotheekinformatie direct moet aansluiten op gebruikersvragen en zo weinig mogelijk inferenties van de lezers moet vergen.

Kees Kraaijeveld en Suzanne Weusten (2010). Helder denken. De routeplanner voor je brein. Utrecht / Antwerpen: Kosmos / De Argumentenfabriek. ISBN 9789021547541 (157 pp.);Hilde van Belle, Anne Reynders en Veerle Vanderstraeten (2011). Functioneel en strategisch schrijven. Adviezen en oefeningen op tekstniveau. 2e, herziene druk. Leuven/ Den Haag: Acco. ISBN: 978 90 334 8584 8 (240 pp.)