Tijdschrift voor Taalbeheersing - Volume 34, Issue 2, 2012

Frans van Eemeren schetst de recente geschiedenis van de argumentatietheorie. Hij legt uit dat de opleving van de argumentatietheorie in de tweede helft van de twintigste eeuw gekenmerkt werd door het naast elkaar bestaan van twee paradigma’s die elkaar leken uit te sluiten: een dialectisch en een retorisch paradigma. Rond elk van beide paradigma’s ontwikkelde zich een aparte onderzoekscultuur, met eigen wetenschappelijke organisaties, conferenties, tijdschriften en boekenreeksen. Aan het eind van de twintigste eeuw heeft het inzicht veld gewonnen dat de dialectische conceptualisering van redelijkheid en de retorische benadering van het streven naar effectiviteit op de een of andere manier met elkaar dienen te worden gecombineerd, zodat aan de wederzijdse uitsluiting een eind kan komen. Van Eemeren geeft aan tot wat voor soort onderzoek de combinatie van dialectische en retorische inzichten kan leiden.

Taalgebruikers, zo blijkt uit empirisch onderzoek, achten discussiezetten die vanuit pragmadialectisch perspectief drogredelijk van aard zijn, onredelijk. In het licht van deze empirische bevinding is het opmerkelijk dat in alledaagse discussies drogredenen regelmatig lijken voor te komen en door de discussianten vaak helemaal niet worden opgemerkt. Dit geldt bijvoorbeeld voor het abusive argumentum ad hominem. In dit artikel wordt betoogd dat deze paradox verklaard kan worden door een abusive ad hominem-aanval te analyseren als een specifieke vorm van strategisch manoeuvreren: deze drogredelijke zet die gewone taalgebruikers als notoir onredelijk beschouwen, kan de schijn van redelijkheid aannemen wanneer een discussiepartij deze aanval – strategisch manoeuvrerend - als een legitieme kritische reactie op autoriteitsargumentatie weet te presenteren. In twee experimenten is deze hypothese getoetst. De convergerende resultaten van beide experimenten wijzen uit dat de abusivedrogreden – zoals voorspeld – substantieel minder onredelijk wordt gevonden wanneer deze wordt gepresenteerd als een ‘parasitaire’ vorm van redelijke argumentatie waarbij legitieme kritische vragen betreffende het argumentatieschema voor autoriteitsargumentatie worden gesteld.

In dit artikel doe ik verslag van een onderzoek naar de manier waarop een politicus reageert op een beschuldiging van inconsistentie in een politiek interview. De politicus heeft verschillende opties om op de beschuldiging van de interviewer dat hij een standpunt naar voren heeft gebracht dat in strijd is met een eerder ingenomen standpunt te reageren. In dit artikel zal ik de situatie behandelen waarin de politicus verplicht is om de beschuldiging van inconsistentie te accepteren. Ter illustratie analyseer ik een fragment uit een politiek interview van de BBC waarin de politicus zijn standpunt laat varen en ter compensatie daarvan zijn standpunt herformuleert, om zo de inconsistentie weg te nemen.

In dit artikel wordt autoriteitsargumentatie van de arts in medische consultatie geanalyseerd als strategische manoeuvre. Het doel van deze analyse is ten eerste om te laten zien hoe de institutionele context van het medische consult een argumentatieve discussie tussen een arts en een patiënt kan beïnvloeden, en ten tweede om een uitgangspunt te bieden voor de evaluatie van de deugdelijkheid van autoriteitsargumentatie van de arts in medische consultatie. Om deze doelen te verwezenlijken, zal eerst een argumentatieve karakterisering van medische consultatie worden gegeven. Vervolgens zal autoriteitsargumentatie van de arts worden geanalyseerd aan de hand van de uitgebreide pragma-dialectische argumentatietheorie.