Gedrag & Organisatie - Volume 34, Issue 1, 2021

Collaboratieve robots (cobots) zullen een prominente plaats innemen op de productievloer van de aankomende vierde industriële revolutie. Het is vandaag echter onbekend hoe operatoren zich positioneren ten aanzien van deze cobot(r)evolutie. Deze exploratieve studie onderzocht met een vragenlijst en een kort semi-gestructureerd interview de ervaren baanbedreiging door en accepteerbaarheid van cobots en cobotfunctionaliteiten bij (toekomstige) operatoren (N = 83). De resultaten wezen op een beperkte aanvankelijk ervaren baanbedreiging. Deze ervaring steeg wel significant op het einde van de vragenlijst – waar de participanten intussen meer hadden geleerd over cobots – naar een nog steeds neutrale score, mogelijk omdat (toekomstige) operatoren twijfelen aan de betrouwbaarheid en capaciteiten van cobots. Daarnaast werd een hogere accepteerbaarheid gevonden voor cobotfunctionaliteiten die fysieke werktaken en kwaliteitscontrole omvatten, terwijl cognitief geavanceerde en adaptieve cobots eerder een neutrale accepteerbaarheid uitlokten. De algemene accepteerbaarheid van cobots was voor de operatoren eerder positief. Opmerkelijk, toekomstige operatoren (studenten) scoorden significant wat lager voor de meeste studievariabelen in vergelijking met actueel tewerkgestelde operatoren. In deze bijdrage worden de beperkingen en implicaties voor de accepteerbaarheid en acceptatie van deze veelbelovende technologie geformuleerd.

Het psychologische contract is een managementconcept dat verklaart hoe veranderingen in en het al dan niet naleven van wederzijdse verplichtingen tussen werkgever en werknemer samenhangen met attitudes en gedragingen. Onderzoekers gaan veelal uit van causale, lineaire verbanden tussen een psychologisch contractbreuk en werknemersattituden en -gedragingen en maken gebruik van de sociale uitwisselingstheorie om reacties op psychologisch contractbreuk te verklaren. Steeds vaker wordt erkend dat dit perspectief moet worden aangevuld met andere theorieën en onderzoeksmethoden om zo de complexiteit en de dynamieken van het psychologische contract beter te begrijpen. Gezien het grotendeels uitblijven van onderzoek naar de rol van technologie, is er ook steeds meer vraag naar theorieën die het begrip van technologie in het psychologisch contractraamwerk vergroten. Dit is voornamelijk van belang in vluchtige, onzekere, complexe en ambigue arbeidscontexten. In deze conceptuele paper stellen we voor om de sociomaterialiteitstheorie als een aanvullende lens te gebruiken om meer inzicht te krijgen in de rol van technologie in de dynamiek van het psychologische contract. We vergelijken de traditionele en recentere psychologisch contractperspectieven met het sociomaterialiteitsperspectief en leggen uit waar deze lens een waardevolle bijdrage aan de literatuur kan leveren. We sluiten af met een kritische reflectie op dit perspectief en praktische aanbevelingen.

Het werknemersperspectief is opvallend afwezig in het huidige technologiedebat rond de opkomst van een vierde industriële revolutie, ofwel ‘Industrie 4.0’. Bovendien is de literatuur omtrent de invloed van nieuwe technologie op arbeidskwaliteit sterk gepolariseerd tussen positieve en negatieve voorspellingen. Het doel van dit onderzoek is om deze theoretische discussie te voeden met empirische data, met de invalshoek van de werknemer als uitgangspunt. Het onderzoek schuift de functie van technologie naar voren als verklarende variabele voor het verband tussen technologie, arbeidskwaliteit en bevlogenheid in Industrie 4.0. Aan de hand van een enquête werden leden van de grootste metaalen textielvakbond in België bevraagd. Uit de resultaten blijkt dat de door werknemers gepercipieerde veranderingen in arbeidskwaliteit op verschillende manieren beïnvloed worden door de diverse technologiefuncties. Deze bevindingen kunnen zorgen voor meer weloverwogen keuzes inzake technologie-implementatie binnen organisaties.

In dit onderzoek staat de begripsvalidering van een virtual reality (VR) situationele beoordelingstest (of zogeheten situational judgment test; SJT) centraal. Voor zover bekend is dit de eerste keer dat VR-technologie wordt toegepast om een SJT te construeren. De VR-SJT beoogt het inzicht in effectief leiderschap te meten en rapporteert naast een totaalscore iemands scores op taaken persoonsgericht leidinggeven. De betrouwbaarheid en de begripsvaliditeit van het instrument werden onderzocht bij 121 assessmentkandidaten. De convergente validiteit werd bestudeerd met een video-SJT met een vergelijkbare meetpretentie. Verder werd onderzocht hoe de VR-SJT verband houdt met cognitieve capaciteiten en persoonlijkheid en werd de ervaring van deelnemers bestudeerd. De convergente en discriminante validiteit werden aangetoond voor persoonsgericht leidinggeven. De VRSJT vertoonde geen relatie met cognitieve capaciteiten en vertoonde een onverwachte negatieve relatie met de persoonlijkheidsfactoren integriteit, extraversie en verdraagzaamheid. Tot slot werd gevonden dat deelnemers de VR-SJT ervaren als leuk, duidelijk, realistisch, modern en relevant. De video-SJT, die op deze aspecten eveneens positief werd beoordeeld, werd door de VR-SJT overtroffen op de aspecten ‘leuk’ en ‘modern’.