Tijdschrift voor Arbeidsvraagstukken - Volume 22, Issue 2, 2006

Dat de Europese landen vergrijzen is allerminst nieuws. Al meer dan een eeuw lang stijgt de gemiddelde levensverwachting in de geïndustrialiseerde wereld. We weten al zestig jaar dat de eerste babyboomers over vijf jaar de pensioengerechtigde leeftijd van 65 bereiken. Sinds de jaren zestig is bekend dat als gevolg van het teruglopende kindertal het zwaartepunt in de leeftijdsopbouw van de bevolking zal verschuiven van de jongere naar de oudere leeftijdscategorieën. Nu het moment steeds dichterbij komt waarop de effecten van deze (tweede) demografische transitie, in termen van oplopende vergrijzingslasten en een teruglopende arbeidsparticipatie, daadwerkelijk voelbaar worden, nemen de aandacht voor en de zorgen om deze ontwikkeling sterk toe. Zowel het maatschappelijke debat als het wetenschappelijke onderzoek op dit terrein wordt gekenmerkt door een overwegend bezorgde toon. Als we niet snel ingrijpen en de koers verleggen, dreigt de trein van de vergrijzende maatschappij te ontsporen. De kosten van de pensioenen en de (gezondheids)zorg zullen dan over enige tijd niet meer op te brengen zijn, op de arbeidsmarkt dreigen ernstige knelpunten te ontstaan waardoor hele sectoren in problemen kunnen komen, en Europa zal in een globaliserende wereld als verstarde rentenierseconomie op een zijspoor worden gerangeerd. Veel schaarser zijn de tegengeluiden van politici en onderzoekers die vraagtekens plaatsen bij deze dominante analyse en stellen dat de gevolgen van de vergrijzing zwaar worden overdreven. Toen de Nederlandse oud-minister van Sociale Zaken, Bert de Vries, onlangs in zijn boek Overmoed en onbehagen betoogde dat politici en beleidsmakers ons vooral angst proberen aan te jagen met doemverhalen over de oplopende vergrijzingskosten, kon hij dan ook op veel belangstelling maar vooral ook op veel onbegrip rekenen.

The unpredictable future. The changing transition from work to pension in European Welfare states

The topic of this contribution are the shifting transitions from work to retirement and the corresponding changes in existing pension regimes. Both changes are related and a consequence of the need to respond to the demographic ageing and the increasing costs of welfare states. The central question is whether these changes will result in an 'unpredictable' future. To answer this question a life course approach has been applied to analyse and interpret the changes in the early exit culture and existing pension regimes in different European Welfare States. It is concluded that we can observe a process of de-standardisation, fragmentation and individualization of life courses as a combined result of both institutional changes and individual preferences that result in an 'unpredictable' and 'insecure' future.

Early retirement in Europe

In this article a comparison is made of the different European pension systems and early retirement patterns. With this comparison a contribution is made to the current discussion about reshaping the welfare state and increasing the labour participation of older workers. The central question is: what early retirement systems can be distinguished in Europe and how do early retirement patterns differ in countries with different early retirement systems? The first part of this question is answered by using macro economic information, while the second part is analysed using longitudinal data (ECHP). The research shows that both the financial generosity and the choice possibilities with respect to early retirement differ markedly across European countries. It is especially these features of the country's pension system that contribute to higher percentages of early retirement. Compared to other European countries, the Netherlands and Belgium have a multitude of early retirement possibilities that are all quite generous. Consequently, their early retirement percentages are among the highest in Europe. The research further shows that important conclusions can be drawn from looking at the Scandinavian countries or the United Kingdom where the systems are financially less attractive and labour participation of older workers is distinctly higher.

Ageing in the Netherlands: demographic and financial arguments to balance the debate

The Dutch debate on ageing ignores that on a cohort basis it is a very limited problem as is, therefore, the financing of occupational pensions. Data taken from the Income Panel Survey show that the financing of the basic state pension AOW over the coming decades is not a major problem that cannot be solved by the increasing labour participation that may plausibly be expected. Because of a strong focus on public finance Dutch policymaking tends to overlook important inequalities in the ageing process as well as the important cost disadvantage of private pension funding compared with collective schemes – two aspects which, by contrast, are central to the UK pension debate. One important inequality concerns (healthy) life expectancy of the low educated; it should be accounted for when discussing a (shift of the) uniform pension age. Future poverty of retired women because of low lifetime earnings from part-time labour is another problem that should be discussed and prevented. Finally, the fact that average Dutch life expectancy lags behind internationally deserves more attention.

Het Nederlandse Centraal Planbureau (CPB) luidde onlangs de noodklok over de kosten van de vergrijzing. In het rapport Ageing and the Sustainability of Dutch Public Finances berekende het Planbureau de budgettaire gevolgen van de vergrijzing van de Nederlandse bevolking in de periode tot het jaar 2040. Waar het Planbureau in een studie over hetzelfde onderwerp van zes jaar geleden nog voorzag dat de stijgende kosten met een gering overschot op de begroting zouden zijn op te vangen, meent het nu dat veel drastischer maatregelen nodig zijn. De komende decennia zou een structureel begrotingsoverschot van liefst drie procent moeten worden gecreëerd om te voorkomen dat we op termijn in grote problemen geraken. De belangrijkste redenen dat het CPB nu een ingrijpender beleidswijziging nodig acht dan zes jaar geleden, zijn dat men nu uitgaat van een beduidend lagere rentestand (waardoor de opbrengst van pensioenbesparingen achterblijft), dat de overheidsfinanciën in de achterliggende jaren van economische recessie zijn verslechterd en dat de arbeidsdeelname van vrouwen minder stijgt dan verwacht.

Early retirement in Belgium: is change at hand?

Labour participation in Belgium of workers older than 50 years is very low in comparison with those in other European countries. In this article explanations for this low score are investigated and areas of reform are explored. Thereby, inspiration is drawn from international research and foreign reforms. The early labour market exit in Belgium is attributed to a mixture of factors, i.c.: 1) the generosity of available early retirement programs, 2) the high labour cost for older workers, 3) the lack of training investments in older workers, and 4) the social acceptance of policies oriented towards early retirement. A policy that wants to extend the end of career, needs to intervene in these areas. In this article it is argued that Belgian policy takes measures in the areas mentioned, though the effects of the measures taken probably will remain restricted. This doubt concerning the policy effectiveness is based on the observation that the measures mainly remain restricted to the margins of the existing rules, whereas more fundamental reforms are needed. The restriction of the reforms is related to trade union resistance to give up vested practices and interests.

The impact of health status on early retirement in Belgium

The relation between health condition and early labor market exit plays an important role in the current welfare debate, both from an academic and a policy perspective. This article looks into the relationship between health status and other predictors of early exit on the bases of administrative panel data for Belgium. We model early exit using an event history analysis and a proportional hazard model. We study the impact of health controlling for company, family and individual characteristics. Our findings confirm that a chronic bad health condition is an important trigger for early exit for men and women. The higher exit rates among blue-collar workers in the private sector is to a large extent due to the health condition within these groups. Our results show that the company size, the sector of employment, the wage level and the absence of child load increase early exit. Furthermore partners do tune their early exit behavior.

Old age protection of flexible workers in Belgium

This article investigates to what extent the Belgian pension system is adapted to the proliferation of a-typical forms of employment. Are there any differences between the old age protection of flexible and non-flexible workers? What are the effects of flexible employment on participation in the three pension pillars and on the level of pension benefits? To answer these questions, the article pursues a double research strategy: an analysis of Belgian legislation and relevant collective labour agreements is complemented with a statistical analysis on the Panel Study of Belgian Households (PSBH). The analyses show that part-time employment results in a lower pension, while other forms of temporal flexibility such as temporary leave arrangements and temporary unemployment do not. In the second pillar we find that contractual and transitional flexible workers are discriminated. Finally, the results indicate that flexible workers do not compensate for lower pension protection through increased participation in the third pension pillar. Our findings suggest that a re-assessment of the system of ‘assimilated’ periods is required, as well as the development of a system of coordinated regulation for the three pension pillars.

Met dank aan Erik Bax, Margo Brouns, Arie Glebbeek, Linda Romp en vooral Peter van der Meer voor hun waardevolle suggesties.

Het takenpakket-model stelt dat technische systemen de task pool oftewel het 'takenpakket' , i.e. het geheel aan door mensen te verrichten taken, beïnvloeden, en dat de verdeling van die taken over werknemers een kwestie is van regels voor functieontwerp: via (al dan niet expliciet geformuleerde en gebruikte) ontwerpregels worden taken samengevoegd tot functies.

Het zonder meer accepteren van één model voor onderzoek naar technologie en arbeid lijkt me niet de aangewezen weg. Uitbreiding of aanpassingen van het model met nieuwe relevante concepten en hypothesen blijft dan achterwege.

Het verschijnen van een nieuw leerboek is altijd een belangrijk moment voor een vakgebied. In een leerboek wordt samengevat en gecodificeerd wat het vak meent te weten en wat het bij voorrang aan 'het volk' wil communiceren. Leerboeken zijn de boeken die massaal gelezen worden en aldus de geest van een nieuwe generatie helpen vormen.